Showing posts with label монгол бичиг. Show all posts
Showing posts with label монгол бичиг. Show all posts

2013/06/07

Монгол Бичиг (өнөөгийн байдал)

Зиа хө аль гурван жилийн өмнө Монгол бичгээ Оцон шувуу болон Хазсан алим дээр дэмжүүлэх гэж бичсэн нөхөөс маань цаашаа дэлгэрж явсаар байгаад ямарч байсан нэлээд олон систем дээр Монгол бичиг ашиглах боломжтой болов. Хүмүүст хэрэг болох болов уу гээд хаана дэмжлэг орсон болон түүнийг яаж ашиглах талаар бичхээр шийдлээ.

Linux

Убунту 13.04-өөс эхлээд Монгол бичиг элдэв бусын нөхөөс суулгахгүйгээр шууд цаанаасаа дэмжигдэж байгаа. Бусад Оцон шувуунууд ч гэсэн ялгаагүй дэмжиж байгаа байх. Ашиглахын тулд мэдээж фонт суулгасан байх ёстой. МонБайти, МонголФонт гэх мэт дурын фонт ашиглаж болно.

Мэдээж Оцон Шувуу дээр босоо бичиж болохгүй. Мөн NNBS-ын дараа орсон үсэг буруу хувирж байгаа, үүнийг засах нөхөөсийг Панго руу оруулсан, удахгүй засагдах байх.

Галт Үнэг

Галт Үнэг өнгөрсөн жилээс эхлээд Харфбуз ашигладаг болсон. Дэмжлэг дээр ацаг шүдний ямар нэгэн алдаа байхгүй, гэхдээ одоохондоо босоо бичих боломжгүй. Туршиж үзмээр байгаа бол энэ линк дээр дараарай.

Хазсан Алим дээр
Оцон Шувуу дээр
Андройд дээр

Chrome

Хром бас Галт Үнэгтэй адил өнгөрсөн жилээс эхлээд Харфбуз ашигладаг болсон. Туршиж үзмээр байгаа бол энэ линк дээр дараарай. Босоо бичиж болно, гэхдээ араа шүдний алдаа байгаа. Оцон Шувуу дээр байгаа алдаатай адил NNBS-ын дараа орсон үсэг буруу хувирж байгаа. Энэ алдаа хэзээ засагдах нь тодорхойгүй. Хром дээр Монгол бичиг хэрхэн ашиглах зааврийг Webkit гэсэн хэсгээс хараарай.

Хазсан Алим дээр
Оцон Шувуу дээр
Андройд дээр

Opera

Opera (Opera Next гэж нэрлээд байх шиг байгаан) энэ жилээс эхлээд Хромын Webkit ашигладаг болсон. Тиймээс Монгол бичгийн дэмжлэг Хромтой яаг адилхан байгаа.

OperaNext Хазсан Алим дээр
OperaNext Андройд дээр

Safari

Safari Монгол бичиг дэмжиж байгаа. Энэ дэмжлэг гэхдээ миний оруулсан нөхөөстэй ямар ч хамаа байхгүй. Японд байдаг хэдэн өвөр Монгол нөхдүүд AAT хэмээх font technology ашиглаад  үүнийг шийдсэн байгаа. Босоо бичиж болно, мөн ямар нэгэн ацаг шүдний алдаа байхгүй. Туршиж үзмээр байгаа бол энэ линк дээр дараарай. Safari дээр Монгол бичиг хэрхэн ашиглах зааврийг Webkit гэсэн хэсгээс хараарай.

Safari Хазсан Алим

WebKit дээр Монгол бичиг хэрхэн ашиглах

Галт Үнэгээс бусад бүх хөтчүүд WebKit (Safari, Chrome, OperaNext) ашиглаж байгаа. WebKit Монгол бичиг гайгүй дэмжих боловч хажуугаар нь нэлээд хэдэн алдаатай:
  1. Хром болон OperaNext дээр NNBS-ын дараа орсон үсэг буруу хувирж байгаа. Үүнийг одоохондоо аргалах арга байхгүй.
  2. WebKit Хазсан Алим дээр OpenType-ыг биш харин AAT-ыг default font technology-оор ашиглаж байгаа. Үүнийг өөрлчөхийн тулд -webkit-font-feature-settings: "ccmp"; гэж шал дэмий комманд дуудаж OpenType-ыг идэвхжүүлнэ.
  3. Босоо бичиж байгаа тохиолдолд саяхнаас glypth 90° буруу иргэдэг алдаа гарсан байгаа. Үүнийг -webkit-text-orientation: sideways-right; ашиглаж аргална.
Дээрх 2 workaround-ыг нийлүүлээд мөн Монгол фонт нетээс таддаг CSS (Safari ашиглаж байгаа бол mnglwhiteotf.ttf-ыг mnglwhiteaat.ttf-аар солиорой):



Ямар ч байсан нэг үеээ бодвол Монгол бичгийн дэмжлэг нэлээд сайжирсан байгаа. Энэ хэдэн ацаг шүдний алдаа засагдаад, Галт Үнэг дээр босоо бичиг дэмжигдчихвэл тэгээд болчих гээд байна даа...

2012/10/06

Монгол бичиг ба Галт Үнэг

Яаг одооноос хоёр жилийн өмнө бидний хэдэн нөхөд Оцон Шувуу болон Хазсан Алим дээр Монгол бичиг дэмжүүлдэг баатар болцгоовоо. Зарим нь фонт хийнэ гээд харин би ОпенТайп энжайн дээр Монгол бичгийн дэмжлэг оруулахаар боллоо. Тухайн үед нээлттэй эхийн Панго болон ИЦУ гэсэн хоёр энжайн байв. Эхний ээлжинд Панго дээр Монгол бичгээ дэмжүүлээд албан ёсоор оруулах гэтэл Пангог хөгжүүлэгч Иран нөхөр Панго хуучирсан оронд нь Харфбуз гэж шинэ энжайн хийж байгаа тиймээс Панго дээр ямар нэгэн өөрчлөлт оруулахгүй гэв. За тэгэхээр нь тэр Харфбуз дээр нь Монгол бичгийн дэмжлэг орууллаа. Тэгсэн удалгүй нөгөө Иран нөхөр чинь Гүүглд ажил орчихвоо. Ажил нь ч ихэдсэн юм уу зав нь ч болдоггүй юм уу мань нөхөр Харфбуздаа гар бага хүрдэг болсон учир Харфбуз нь бэлэн болдоггүй ээ. Тэгэхээр нь хүлээж ядаад Убунту д зориулж хэдэн Панго нөхөөс бичвээ. За тэгээд хүлээгээд л байлаа хүлээгээд л байлаа хүлээсний эцэст харин Галт Үнэг Монгол бичгийн дэмжлэг орсон Харфбуз хувилбарыг ашиглаж эхэллээ.

Галт Үнэг дээр Монгол бичиг ашиглахын тулд та хамгийн сүүлийн хувилбарыг нь суулгасан байх ёстой. Хэрвээ та сүүлийн хувилбарыг нь суулгасан бол about:config дээрээ gfx.font_rendering.harfbuzz.scripts гэсэн тохиргоог Хазсан Алим дээр gfx.font_rendering.harfbuzz.scripts = 87 гэж харин Оцон шувуунд gfx.font_rendering.harfbuzz.scripts = 23 гэж тус тус өөрчлөөрэй. Үүнээс гадна та мэдээж Монгол бичгийн фонт суулгасан байх хэрэгтэй.

Оцон Шувуу дээр харагдах байдал:


Хазсан Алим дээр харагдах байдал:

2012/02/01

Өндий!

Арайхийж гэж нэг юм өндийвөө хөөрхий :)

Шинэчлэл: Монгол бичгийн фонт болон гарын хуваарилалт суулгаагүй байсан тул кириллээр бичив. Дараагийн удаа монголоороо бичнээ.

Шинэчлэл: write-vertical property нэмсэнээр хэвтээ болон босоогоор аль алинаар бичдэг болгож үзэв.

2010/11/18

FreeBSD ба Монгол бичиг

FreeBSD дээр график орчинд Монгол бичгээр уншиж бичихийн тулд pango-г patch хийж дахин суулгах ёстой:

Эхлээд pango портоо татаж авч задална.
# cd /usr/ports/x11-toolkits/pango
# make fetch
# make extract
Дараагаар нь pango-ийн эх санд ороод patch-аа татаж авч хийнэ.
# cd work/pango-1.28.1/
# wget --no-check-certificate https://github.com/tugstugi/mongolian-script/raw/master/pango/modules/mongolian/freebsd.patch
# patch -p1 < freebsd.patch
Ингэснийхээ дараа портын язгуур сан руу ороод эмхэтгээд суулгана.
# cd ../../
# make
# make install
Хэрэв libtool-тай холбоотой алдаа гарсан бол:
# cd work/pango-1.28.1/
# autoreconf -i -f
гэж ажиллуулаад дахиад cd ../../, make болон make install тушаалуудыг ажиллуулаарай. Хэрэв өмнө нь pango суусан байсан бол:
# make install FORCE_REGISTER=yes
гэж дахин дарж суулгана. Төгсгөлд нь Mongolian Baiti фонтоо олж авч зохих газар руу хуулаад өмнөх заавруудад заасан шиг fc-cache-г ажиллуулахаа мартваа.

Убунту 10.10 дээр Монгол бичиг

Убунтугийн 10.10 дээр доорх командуудыг бүрхүүл дээр дарааллаар нь оруулаад Монгол бичгээр бичиж/уншиж болно.
  1. sudo apt-get install build-essential devscripts ubuntu-dev-tools debhelper dh-make diff patch cdbs quilt gnupg fakeroot lintian pbuilder piuparts
  2. sudo apt-get install gnome-pkg-tools gir1.0-gtk-2.0 libthai-dev chrpath gobject-introspection libgirepository1.0-dev libglib2.0-doc libfreetype6-dev libx11-dev libxrender-dev libxt-dev libxft-dev libfontconfig1-dev libcairo2-dev
  3. apt-get source pango1.0
  4. cd pango1.0-1.28.1
  5. wget --no-check-certificate https://github.com/tugstugi/mongolian-script/raw/master/pango/modules/mongolian/ubuntu_maverick_meerkat.patch
  6. patch -p1 < ubuntu_maverick_meerkat.patch
  7. debuild
  8. cd ..
  9. sudo dpkg --install *.deb
Үүний дараа та МонголБайти фонт суулгах хэрэгтэй. Виндөүс үйлдлийн системтэй бол Фонт хадгалдаг хавтас дотор нь monbaiti.ttf гэсэн файл бий. Энэ фонтоо Убунту дээр доорх командуудаар суулгана:
  1. cp monbaiti.ttf ~/.fonts
  2. fc-cache -f -v
Одоо та төмрөө унтрааж асаавал таны Убунту дээр Монгол бичиг зөвөөр дүрслэгдэх болно. Убунту 10.04 дээр Монгол бичгээр бичье гэвэл эндээс уншаарай.

2010/11/17

Vertical Text Layout in Webkit

WebKit дээр босоо бичгийн лэйоут дэмжигдээд эхэлжээ. Удахгүй Сафари хөтөч, Ифон болон Андройд гар утаснууд дээр толгойгоо гилжийлгэхгүйгээр Монгол бичгээ уншиж болдог болох нь дээ.
Gnome дээр WebKit ингэж харагдаж байна:

гацан: Төгөлдөр андыг даган баясаж хазсан алим дээр вэбкитийг хөрвүүлж Сафари дээр нээж дараах цонхыг үүсгэв:

2010/10/14

Уран хүмүний өгөөмөр гар хүснэм

Эрдэнэчимэг эгчийн дэлгэж тавьсан зурмал үсэгнүүдийг эвлүүлж босгодог систем бэлдэж байх зуур дараах санаа төрж сайхан зурчихдаг санаа сайтай хүмүн үгүйлэн үүнийг тэрлэж сууна. Үүссэн монгол үсэгнүүдтэйгээ цуг үндэснийхээ шинж чанарыг харуулсан дүрс нэмье гэж бодов. Дараах жагсаалтыг танд дэлгэж харуулангаа дурын ( inkscape байвал сайн ) вектор дүрслэл хийж чаддаг програм дээр зурсан юмуу, эсвэл эдгээр дүрсийг дуурайж бэлтгэж болох фото зураг юмуу зурмал зургийн холбоосыг нь чулуудах хүн хайж байгаагаа уламжлая. Мөн үүн дээр нэмэх дүрс байх аваас санаа оноогоо харамгүй хайрлах эрх уншигч авхай танд бийг хэлүүлэлтгүй бүгд мэднэ дээ. Галзуу хүний тэмдэглэлийг тоож хардаг хүн цөөхөн гэдгийг бид мэддэг ч, юмыг яаж мэдэх вэ, овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух бил ээ :).

-
Монгол улсын Сүлднүүд ( Он дарааллаар. http://jaagii14.blogspot.com/2010/10/blog-post_08.html )
Монгол улсын газрын зургууд (Он дарааллаар)
Бөх
Морь
Нум сум
Есөн хөлт туг
Монгол цэрэг
Хонь
Ямаа
Үхэр
Тэмээ
Шонхор
Чоно
Нохой
Уурга
Эмээл
Дөрөө
Монгол гэр
Дээлтэй хүн ( ястан бүрийн )
Сүхбаатарын хөшөө
Янгир
Монгол гутал
Морин хуур
Хөсөг тэрэг ( морин, үхэр, тэмээн )
Өлзий хээ
Ааруул
Айраг
Ууц
Тарвага
Тавгийн идээ
Ул боов
Ташуур
Гэрэгэ ( анхны нэвтрэх үнэмлэх :)

2010/09/08

Убунту дээр Монгол бичиг

Хэдэн сарын өмнө Гномын ашигладаг Панго хэмээх фонт энжайн дээр Монгол бичгийг дэмжүүлсэн билээ. Харамсалтай энэ Панго хуучраад шинээр Харфбуз гэж шинэ энжайн гарч ирж байгаа тул Пангогийн кодод өөрчлөлт оруулж болохгүй гэнэ. Нацаг анд маань Харфбузд дэмжлэг оруулах төлөвлөгөөтэй байгаа. Тэр хүртэл та Убунтугийн 10.4 гэсэн хувилбартай бол доорх командуудыг бүрхүүл дээр дарааллаар нь оруулаад Монгол бичгээр бичиж болно.
  1. sudo apt-get install build-essential devscripts ubuntu-dev-tools debhelper dh-make diff patch cdbs quilt gnupg fakeroot lintian pbuilder piuparts
  2. sudo apt-get install gnome-pkg-tools gir1.0-gtk-2.0 libthai-dev chrpath gobject-introspection libgirepository1.0-dev libglib2.0-doc libfreetype6-dev libx11-dev libxrender-dev libxt-dev libxft-dev libfontconfig1-dev libcairo2-dev
  3. apt-get source pango1.0
  4. cd pango1.0-1.28.0
  5. wget --no-check-certificate https://github.com/tugstugi/mongolian-script/raw/master/pango/modules/mongolian/ubuntu_lucid_lynx.patch
  6. patch -p1 < ubuntu_lucid_lynx.patch
  7. debuild
  8. cd ..
  9. sudo dpkg --install *.deb
Үүний дараа та МонголБайти фонт суулгах хэрэгтэй. Виндөүс үйлдлийн системтэй бол Фонт хадгалдаг хавтас дотор нь monbaiti.ttf гэсэн файл бий. Энэ фонтоо Убунту дээр доорх командуудаар суулгана:
  1. cp monbaiti.ttf ~/.fonts
  2. fc-cache -f -v
Одоо та төмрөө унтрааж асаавал таны Убунту дээр Монгол бичиг зөвөөр дүрслэгдэх болно. Gedit дээр Монгол бичиг иймэрхүү байдалтай харагдаж байна: PS: Убунту дээр Манж ч юм уу нэг фонт дагалдаж ирдэг бололтой. Яаг ямар нэртэй фонт болохыг мэдэж чадсангүй. Тиймд та программууд дээрээ фонтоороо Монгол Байтиг сонгоорой.

2010/09/03

Монгол бичгийн дэмжилт: Дараагийн Алхам

Нацаг анд маань Монгол бичгийн бүх дүрмийг нэг мөсөн хүснэгт маягаар цуглуулж түүгээрээ энжайн зөв ажиллаж байгаа эсэхийг шалгаад дараа нь Монгол бичгийн дэмжлэгийг нэг мөсөн албан ёсоор оруулъя гэсэн учир сүүлийн гурван сар энэ талаар оролдсонгүй. Андыг хүлээсээр байгаад сүүлдээ залхсан тул Хазсан Алимны Ирвэс үйлдлийн систем дээр ААТ хэмээх фонт технологи ашиглан Монгол Бичгийг дэмжүүлэв. Доорх дэлгэцийн агшин Сафари хөтөч Монгол бичгийг хэрхэн харуулж байгааг үзүүлнэ. Энэ фонт технологи маань элдэв бусын энжайн ашигладаггүй, харин үсэг солих дүрмээ state machine хэлбэрээр фонт дотроо хадгалдаг. Иймд та Хазсан Алим дээр Монгол бичгээр бичихийн тулд зөвхөн дээрх фонтыг суулгахад хангалттай. Одоогийн байдлаар дээрх фонт маань Майкрософт компанийн Байти фонтын глип ашигласан тул тараах боломжгүй байгаа. Харин та үсэг солих дүрмийг нь эндээс харaaрай. Удахгүй ОпенМН багтай хамтарч МонголБичиг2.0 фонтын глип ашиглан МонголБичиг3.0 фонт гаргах болно. Тэр хүртэл удахгүй байх гэж найдаж байна.

2010/08/09

Шинэ гар, шинэ монгол!

Өмнө нь өвөр монголд хэрэглэгдэж байгаа нэг, монголд хэрэглэгдэж байгаа хоёр гээд нийлээд гурван монгол бичгийн гарын хуваарилалтын талаар дурдаж байсныг уншигч авхай санаж байгаа буй заа. Түүнээс хойш мөн ч олон жил өнгөрчээ. Гэтэл одоо бичих шаардлага гарах бодит нөхцөл үүссэний дагуу ахин шинэ гарын хуваарилалт бүтээх болов.

Яагаад ахиад шинэ гарын хуваарилалт гэж?? Байгаа хэд нь юу нь болохгүй байгаа юм? Өвчтэй юмуу хаашаа юм!? гээд л асуулт анхааруулгууд ар араасаа хөвөрнө л дөө. Олон таван юм нуршилгүйгээр бяцхан судалгаагаар хариу барихыг хүсэв. Билигсайхан андын интернэт дээр дэлгэн тавьсан номын текст дээр суурилан, дээр дурдагдсан гаруудын хуваарилалтын гол (дундах) мөрийн товчнуудыг хэр оновчтойг харуулсан жижиг програм бичиж үзэв. Өвөр монголын гарын хуваарилалт нь Бадрал андын хэрэглэсэн гарын хуваарилалттай дунд мөрөөрөө ижил учраас нэг бүлэгт авч үзлээ. Ингээд кирил гарын хуваарилалт дээр суурьтай гарын хуваарь, минийхтэй нийлээд гурван гаран дээр туршив.

Нийт номын текстэнд орсон 201547 ширхэг монгол үсэгнээс:

Гарын хуваарилалтОносон тооОносон хувь
Өвөр монголын хуваарилалт6805433%
Кирил суурьтай хуваарилалт8671643%
Монгол хуваарилалт13608167%

гэсэн оновчтой цохилтын үр дүн гарч байна. Үндсэн мөрөөс бараг далан хувийг нь цохино гэхээр дворак гарын үр дүнтэй адилхан сонсогдож байгаа биз??

Үнэнийг хэлэхэд, дворак гарын дүрмийн дагуу зохиохыг хүсэв. Зүүн гар талд эгшиг, баруун гар талд гийгүүлэгч. Эгшиг сүлбэлдэж бичигддэг монгол бичигт маань баруун зүүн гар тэгш цохиход тохиромжтой таарсан хуваарилалт мэт санагдсаныг нуух юун. Ингээд таныг чилээлгүйгээр гарын хуваарилалтаа харуулъя.

Хэрэв сайн ажиглах аваас зөвхөн өвөр монголд хэрэглэгддэг нанхиад үгийг бичихэд ордог гурван үсгийг бид бичихгүй байх гэж бодсоны улмаас хассан буй. Энэ нь мэдээж эцсийн гарын хуваарилалт биш билээ. Шинэ текст дээр туршин, шинэ санаануудыг хавсаргаж байж жинхэнэ монгол хүмүний гарт хэрэглэгдэх хуваарилалт босгохыг зорив. Уншигч авхай өөрийн ухаанаар тунгаана буй заа.

2010/07/30

Ном сонин уншъя, ногоон модоо тарья, ,,,

Өнөөдөр ачтай хүү надад үнэхээр сайхан номнуудын хаяг өглөө. Хүүдээ маш их баярлалаа. Уг номыг уншихын тулд эхлээд уг хуудсанд заасан байгаа үсгийн маяг суулгаж байж бичиглэлт нь зөв дүрслэгдэнэ. Би ч суулгачихсан байсан болохоор зовлонгүй харуулж байгаа боловч тэнгэрээс бууж ирж буй мэт босоо бичиг маань хэвтээ харагдаад болдоггүй ээ. Бас дээрээс нь эх зураг нь байгаа боловч томруулж харах гэхээр тусдаа цонхонд нээгдэхээр хийчихэж. Баярласан ч жаахан гомдолтой хэсэг харж суутал толгойд "Өөртөө тааруулаад харуулчихаач" гэсэн хүсэл бараг хашхирдаг юм байна.

Галт үнэг дээрх энэ сармагчны ачаар ямар ч хуудасны юуг ч харуулах явцдаа өөрчилж болдог билээ. Ингээд хэсэг оролдсоны үр дүнд дараах зурган дээр харуулсан шиг болгож байж санаа минь амарлаа.


Хэрэв та бас ингэж уншмаар байгаа бол тэр сармагчин өргөтгөлийг суулгачихаад дараах бичлэгийг өөр дээрээ ХХХХ.user.js гэж файл болгож хадгалаарай (*.user.js гэсэн өргөтгөл нь заавал ийм хэлбэртэй байх ёстойг анхаарна уу. Та өөр дээрээ жишээ нь mongolbichig.user.js гэж хадгалж болох юм ). Тэгээд галт үнэг дээрээ File-> Open file гэж нээхэд танаас суулгах эсэхийг асуух болно. Ингээд амжилттай суулгасан бол өнөөх болдоггүй хуудсаа дахин дуудаад үзээрэй. Хэрэв тэгээд ч болохгүй бол яадаг юм байгаа юм, гадаа гараад орж ирээд ахиад нэг үздэг юм бил үү :)

ШИНЭЧЛЭЛ: Хазсан алимтай машин дээр padding-left:0px; гэдгийг padding-left:200px; болгож байж эвтэйхэн харагдаж байна. Бүндөүс машин дээр туршиж үзээгүй байгаа болохоор бас энэ зай авалтанд өөрчлөлт гарч магадгүй!

ШИНЭЧЛЭЛ: Уг хуудсыг бүтээсэн эзнийг нь оллоо. Билигсайхан хэмээх залуу хийжээ. Бас л бидний адил монгол бичгээ хүссэн хүмүн байна. Үйлс тань бүтэмжтэй өөдрөг байх ерөөлийг дэвшүүлье. Баярлалаа.

ШИНЭЧЛЭЛ: Мөнхбаатар-н Google-Chrome дээр ажилладаг болгосон сайжруулсан хувилбарыг эндээс суулгаарай. Галт үнэг дээр туршиж үзсэн бөгөөд саадгүй ажиллаж байна. Баярлалаа Мөнхбаатараа!

// ==UserScript==
// @name         mongolbichig
// @namespace    http://mongolian-it.blogspot.com
// @description  customized layout for the mongolian script book
// @include  http://www.dl.is.ritsumei.ac.jp/*
// ==UserScript==

var preElement, replText, inText, lines, lnumber, mydiv, mypre, myimg, newlink;

function replacePreElement() {
    preElement = document.getElementsByTagName('pre')[0];

    if (preElement) {
        inText = preElement.innerHTML;
        lines = inText.split("\n");
        lnumber = lines.length - 1;
        mydiv = document.createElement("div");
        mydiv.setAttribute('class','mglbichig');
        mypre = document.createElement("pre");
        replText = "";
        for(i=lnumber; i >= 0; i--){
            replText += lines[i];
            replText += '\n';
        }
        mypre.innerHTML = replText;
        mydiv.appendChild(mypre);
        preElement.parentNode.replaceChild(mydiv, preElement);
    } else {
        GM_log('notfound');
    }
}

function addGlobalStyle(css) {
    var head, style;
    head = document.getElementsByTagName('head')[0];
    if (!head) { return; }
    style = document.createElement('style');
    style.type = 'text/css';
    style.innerHTML = css;
    head.appendChild(style);
}

function replaceImage() {
    imageFive = document.evaluate("//img[@width='500']", document,null,XPathResult.UNORDERED_NODE_SNAPSHOT_TYPE,null);
    myimg = imageFive.snapshotItem(0);
    var newlink = myimg.src.split("_screen.jpeg")[0];
    newlink += ".jpg";
    myimg.src = newlink;
    myimg.removeAttribute('width');
    myimg.removeAttribute('height');
}

replaceImage();
replacePreElement();
addGlobalStyle('div.mglbichig { -moz-transform: rotate(90deg); display: block; writing-mode: tb-lr; font-family:MongolianScript; padding-left:0px; padding-bottom:200px; padding-right:0px; padding-top:0px; clear: both; }');
addGlobalStyle('.table {width: 100%; }');

2010/06/07

Чанга бодох

Урьд нь би анх програм бичих дадлагаар нэг байгууллага дээр жил гаран ажиллахдаа нэгэн үзээгүй үзэгдэлтэйгээ учирсан юм. Тэр нь чангаар бодох. Намайг хийх юмаа чадахгүй байгааг минь дааж авсан хүн маань анзаараад нэг өдөр намайг хажуудаа суулгаж байгаад хэрхэн програмчлахыг харуулсан юм. Тэгэхдээ бүх юмыг эхнээс нь эхлээд бичиж эхэлсэн бөгөөд надад тайлбарлаж ярилгүй зөвхөн өөрөө өөртэйгөө ярьж байгаа юм шиг бодлоо чангаар ярьж бичиж үзүүлэв. Нүдний минь өмнө босоод ирж байгаа тэр програм, нөхрийн бодож байгаа бодол хоёр намайг зүгээр л хүлчихсэн мэт хөдөлгөөнгүй хөшиж билээ.

Гэхдээ би энд өөрийгөө хэрхэн програмчилж сурсанаа тоочих гэсэн юм биш ээ. Сурсан ч гэж бас хэлж чадахгүй дээрээ байгаа амьтан. Өмнөх нийтлэлийг тэрлэсний дараа андуудын нэмэрлэсэн үг болон нөхөрсөг мөртлөө ноцтой дарж авсан ам асуулт зэргээс хүч авсаар анхны туршилтын үр дүн тэгээд цаашлах сурах алхмуудын дараа тойрохгүй байх арга үгүй бас нэг алхамтай тулгарсныг чангаар бодохыг зорилоо.

За ямар ч байсан энэ чигээрээ мацаад байвал нохойн дуу ойртож л байна. Бичиж эхлэнэ шүү дээ. Гарын байрлал юу ч гэсэн эмакс дээр бэлдэж авна. Энүүн дээрх сэтгэгдлийн талбай дээр хүүтэй мэтгэлцэж байхдаа түрэгүүдийн бэлдэж авсан гарын байрлал нь дэлхийн хурдан бичлэгийн уралдаанд 14 удаагийн дээд амжилт эвдсэн гэдгийг уншсанаар миний dvorak гарын байрлал уруу орох зам минь эхэлсэн бил ээ. Түрэгүүдийн гарын байрлал нь дворак байрлал дээр үндэслэсэн гэсэн магадлалтай бөгөөд түрэг хэлний шинж чанарыг судлан мөн гарын хурууны үе мөч, шөрмөсний таталцлыг судалсны үр дүнд бүтээсэн гарын байрлал юм. Жинхэнэ улс гэгч нь эх орныхоо хүүхдүүдэд харийн тоглоомоор тоглуулахдаа эх хэл, соёлоо харгалзан үзэж судалж байж тоглуулдагийн сонгодог жишээ энэ бус уу? Үсэгнүүдээ 49 болон 51 хувийн ачааллаар зүүн болон баруун гарт оноож өгсөн нь дворак гарын байрлал бүтээх таван дүрэмнээс зарчмын хувьд нэг их зөрөөгүй мэт. Хүүтэй маргалдаж байхдаа нэг зүйлийг би ухаарсан. Одоо байгаа байрлалууд монгол хүнд зориулсан гарын хуваарилалт биш. Бид зөвхөн том нөлөөтэй улсын л шахсан хоолыг идэж байна. Гарч байгаа ялгадас нь одоогийн улсын минь энэ байдал. Уншигч авхай миний үгнээс улс төрийн бухимдлын үгс холилдож байгаад дургүйцэж магадгүй. Гэхдээ үр хүүхдийнхээ ирээдүй гэж улсаа харахаар ийм байдалд орохоос өөр арга үгүй болдог юм байна. За жолоог зөв зам уруугаа залъя. Бид ямар ч байсан өөрсдийн хэлээ сайн судалж байж товчлуурын хуваарилалт бүтээх ёстой.

Хэл шинжлэлийн зэвсгүүд ашиглаж байгаад хэлэнд их давтагдсан хоёрлосон болон гуравласан эгшиг, үе, гийгүүлэгч, үг гэх мэтийн судалгааг харгалзан үзэж гарын хуваарилалт бүтээж болно. Ингэхийн тулд корпора буюу судлагдах их хэмжээний текст материал бэлдсэн байх шаардлага гардаг. Би энэ тэрлэлийг монгол бичгээрээ бичдэг болтлоо кирил үсэг хэрэглэх бөгөөд удахгүй солигдохын хооронд кирил бичигт тийм судалгаа хийж цаг заваа үрмээргүй байна. Одоогийн дворак байрлалыг латин үсгэнд хэрэглэж, эх монгол бичигтээ цоо шинэ дворак байрлал бүтээхийг хүснэм. Социйн үеийн бичээчдийн гарын хуваарилалт дээр дадлагажиж кирилээр бичиж сурсан ч юмыг гээх амархан шүү дээ!

Монгол сэхээтнүүд энэ асуудал дээр "муу" монгол зангаар залхуурч бүү хаяасай гэж бас бодогдож байх юм. Энэ сэхээтэн гэдгээрээ ирээдүйн монголыг залгамжлах хүмүүсийг хэлсэн болохоос одоогийн дээр гарсан сэхүүн соёлгүйчүүлийг хэлээгүй! Тэдний нүдэнд цэвэр соёлт нарлаг улаанбаатарын гудамж биш харин мөнгө, жийп, архи хүүхэн гэсэн юмс л орой дээр нь ороож байгаа биз.

За тэгээд бэлэн текст одоогоор бидэнд бий бил үү? Байгаа бол тэр нь юникод стандартад заасан тэмдэгтийг ашигласан уу? гэсэн асуултууд хөвөрсөөр. Сүүл орхиц болон нэр үгэнд залгагдах дагаваруудын дунд нь заагладаг тэмдэгтүүд хуруунд илүү ойр байх ёстой ч юм шиг.

Одоогоор байгаагаас гурван гарын байрлалыг би оллоо. Надад гурвуулаа санаанд минь хүрсэнгүй. Эхнийх нь өвөр монголд хэрэглэгдэж байгаа гарын байрлал:

Энэ байрлал нь бараг л латин хуваарилалтыг шууд ашигласан байгаа юм. Тийм болохоор миний хүссэн гарын хуваарилалт биш. Удаах нь Бадрал нөхрийн опенофисд хэрэглэгдэх гарын байрлал:

Бас л өвөр монгол байрлалтай ойролцоо. Нөгөө миний дурдаад байсан онцгой тэмдгүүд харин өөр өөр газар зоогдсон байгааг хоёр гарын байрлалаас ялгаж харж байгаа биз дээ. Ингээд би энэ байрлалыг бас л сонгохыг хүссэнгүй. Адаг сүүлд нь VirtualNodepad хэмээх бүндөүс дээр монгол бичгээр бичиж болдог програмын гарын хуваарилалт:

Энэ хуваарилалтанд нэг содон ялгаа бий. Латин хуваарилалтыг биш харин кирил монгол хуваарилалтыг ашигласан байгаа юм. Энүүн дээр би илүү хурдан бичих магадлалтай боловч энэ хуваарилалтыг хэрэглэхгүй болох шалтгааныг минь та дээд хэсэгт уншсан даа.

Бас нэг сонирхолтой анзаарагдсан зүйл гэвэл энэ гурван зургийн файлуудыг нэрлэсэн нэрүүд юм. uighur.jpg, KeyMonScr1.png, hudammon.jpg. Өвөр монголын гарын хуваарилалтыг герман нөхрийн вэбээс олсон санагдаж байна, тийм болохоор uighur гэж нэрлэсэнг тэгсгээд өнгөрөөчихөе. Бадрал нөхөр Монгол Скрипт нэрийг сонгож. Бүндөүс нөхдүүд худам монгол нэрийг сонгосон байх юм. Гэтэл би гэж бас нэг юм зохиоё гээд галзуураад байдаг. Бадрал нөхрийн нэр сонголт илүү оносон гэж би бодож байна. За тэгж байгаад нэр ороод ирэх байх аа. Файлын л нэр шүү дээ ямар сүртэй юм гэж та бодож байна уу? Харин тийм ээ, би ч гэсэн бас тэгж бодож байна :)

2010/05/31

Хоол болтол шийр зугаа, хувьсгал болтол үг зугаа

Уншигч авхай та гарчиг дээрх "хувьсгал болтол үг зугаа" гэж сонссон бил үү гэж эргэлзэж байгаа биз? :) Байхгүй л дээ, зохиочихсон юм. Зохиохдоо би эх оронд минь болж байгаа муу муухайг арилгах хувьсгал удахгүй гарна гэж зөгнөж бичсэн юм. Амны билгээс ашдын билэг, ардын хүслээс алдарт хувьсгал гээд л…

Сүүлийн хэдэн хоногт эх хэлээрээ энэ төмөр дээр тэрлэдэг болох гэж сажилж байхдаа сайн галзуунуудын ачаар сав дүүрэн юм хурааж сууна. Ингэх зуурт эхний ээлжинд тулгардаг нэг асуулт тантай ч гэсэн талын таван толгой дээр тааралдаж болзошгүй болжээ. Тэр нь "Би энэ эх монгол бичгээ мэддэг бил үү?"

Бүүвэй гуай нэг ТВ дээрх ярилцлагандаа "Зургаахан цагийн дотор сурчихаж болох бичиг шүү дээ" гэж хэлж байна. Гайхамшигтай. Би зургаан цагт биш юмаа гэхэд жаран цагийг зарахад бэлэн байна (гуравхан хоног). Ингээд эх бичгээ "дахин" сурах аянд гарав аа би.

Энэ бүсгүйн энэ болон тэр хичээлээс эхлэхэд гэмгүй гэж бодож байна. Ахмадынхаа үгийг хичээнгүйлэн сонслоо. Үүнийг уншиж урам зоригоо сэргээв. Энэ сайхан дүрмийн номыг сонирхолтой энэ хаягнаас олж олзуурхлаа. Эрхэм хүндэт багшийг мэддэггүй хүн монголд байхгүй билээ. Багшийн сайхан номыг ачтай нэгэн аниа зааж өгч байна. Энэ эгчид уншиж, цээжилж, бичих сайхан зүйлс бас байдаг юм байна.

Энэ бүхний эцэст эх бичгээ хэрэглэх хүсэл улам их бадарсныг яана. Сайн ирээдүйгээ угтан сайхан бэлдмээр санагдаж байна. Дээрд заларсан бүдүүн дарга нар бүгдийг шийддэг юм чинь наадах чинь бүтэхгүй ээ гэж бодогдож магадгүй. Тэд нар удахгүй алга болчих юм шиг санагдаад байгаа юм. Тийм болохоор тэр талаар ерөөсөө санаа зовсонгүй. Тэр болтол эх хэлээ сурчихсан биччихсэн тэгээд дээрээс нь тэд нарын мэдэхгүй бичгээр харилцчихсан сууя л даа.

Сайн хүмүүсийн буянаар овоо хэдэн сурах бичгийн сурвалж хураагдсаныг энд нэгтгэж жагсаав. Зарим нь файл хуваалцдаг сервер дээр байрлаж байгаа болохоор ямар нэгэн шалтгаанаар хүрэлцэхгүй байх магадлалтайг анхаарна уу

2010/05/26

Монгол бичгийн дэмжилт: Эхний Алхам

Гацан нөхөртэй хамтран блогоо Монгол бичгээрээ давхар хөтөлдөг баатар болсон чинь Монгол бичгийг маань Майкрософт ахын Цонх л (Uniscribe энжайн) ганцаараа дэмждэг аж. Нөгөө магтан дуулаад байдаг нээлттэй эхийн Оцон Шувуу, хазсан алимны Ирвэс аль аль нь Монгол бичгийг дэмждэггүй юм байна. Уг нь Монгол үсэг маань Уникодод ерээд оны сүүлээр орсноос хойш арваад жил өнгөрч байгаа юм уу даа. Энэ хугацаанд Бадрал нөхрийн ОпенОффисд Монгол бичгийг дэмжүүлэх гэсэн оролдлогоос (ОпенОффис албан ёсоор Монгол бичгийг дэмжихгүй байгаа, зөвхөн Бадралын хөрвүүлсэн хувилбар л дэмжинэ) өөр дорвитой ажил хийгдээгүй бололтой. За тэгээд Монгол бичгээ бусад үйлдлийн системд хэрхэн дэмжүүлэх талаар хэдэн хоног судлаад Pango болон ICU гэж хоёр энжайн олов. Энэ хоёрт дэмжлэг оруулчихвал Гүүгл болон Хазсан алимны бүтээгдэхүүнүүд, GTK ашигласан программууд (Gnome, Галт үнэг, Тагтаа гэх мэт) болон ОпенОффис дээр Монгол бичгээр бичиж болох юм байна. Тиймээс эхний ээлжид Pango-г судалж Монгол бичгийг дэмжүүлж үзэв. http://www.babelstone.co.uk/Test/Mongolian.html дээр байгаа текст нэг иймэрхүү харагдаж байна: Энэ дэмжлэгээ албан ёсоор Pango-д оруулчихвал Gnome дээр удахгүй Монгол бичгээр бичиж болдог болно. Нэмэлт: Энэ эхний хувилбар тул зарим нэгэн тэмдэгтийг буруу дүрсэлж байгаа. Мөн тэр MVS-ыг (Mongolian Vowel Seperator) хоосон зайгаар зурж үзүүлэх хэрэгтэй.

2010/05/20

Мартаж болшгүй соёл

Сүүлийн хэдэн өдрүүдэд энэ бас энэ, тэгээд үүнийг дараа нь түүнийг гэх мэтчилэн нийтлэлүүдийг унших бүр багадаа "чаддаг" байсан монгол бичгээ балбадаг төмөр дээрээ хэрэглэх хүсэл зориг удаан дарсан шампанскийг уулын уруу өнхрүүлж байгаад задалсан мэт зад татан төрөв. Унтан ухантан умартаж байх хооронд минь улс түмэн юу амжуулж байдгийг хайж хэсэг суув, бас харж хэсэг бахдав. Сайн өвөг дээдсээс саяхан хүртэл уламжлагдан ирсэн соёлт ганган босоо бичигтээ санаа сэтгэлээ болон сачийгаа сунаж тасартал зориулахаар шийдлээ.

Ингэж хөөрч догдолсон би бээр нэрээ бичиж нийтэд зарлахаар шийдээд "алив аваад ир, аянга буулгаж буй мэт алдарт бичгээрээ зулайнаас эхлээд өлмий хүртлээ алдаа муруйгүй алдлаад өгье" гэж ирээд л бичих мөчид хүрлээ. Юникод гэгч ертөнц дээрх буянтны ачаар юунд ч торолгүй монгол бичгийнхээ үсэг бүрийн цахим дугаартай дурайсан жагсаалт оллоо. Галт үнэг дээр үсэг нь харуулагдсангүй. Гүйж хайж байгаад CODE2000.TTF үсгийн маяг суулгаж аваад харж хэсэг суув. Мэдээж галт үнэг дээр Контрол товч дарж байгаад хулганы дамраар үсгийн хэмжээг томруулж харж болдог ч латин үсэгнүүд нь хамт томроод хамарнаас минь том болчихдог юм байна. Нэмэлт багана байгаад тэр дотор нь уг үсгийг зураг болгож харуулбал үсгийн маяг суулгаагүй хүнд ч гэсэн үзэгдчихмээр амар юм даа гэсэн бодол ажил дээр юм бодож байгаа хүний дүр үзүүлэн унтаж байх зуур сэрүүн зүүдэнд минь сэв гээд ороод ирлээ. Ингээд нуухаа арилгаад уг хүснэгтийг зургаар харуулсан баганатай болгож хийе гэж бодлоо. Ингэхийн тулд үсэг бүрээр нь зураг үүсгэнэ, багана нэмж тэнд нь зургаа оруулаад вэб болгож экпортлоно гэж бодоход амар ч яаж хийх вэ гэхээр янз бүрийн л арга толгойд орж ирэх байх. Зарим нь жижигхэн бүрхүүлийн програм бичнэ, зарим нь арван найз уруугаа утастаад арван таваар нь хувааж аваад гараараа хувиргаж бичээд буцааж нийлүүлэх ( энэ миний толгойд орж ирсэн анхны бодол ), эсвэл эклипс гэгч дээр жаава мастерууд энд тэндгүй балбаад бэлэн болгочихож ч бас чадах байх. Гэвч эмакс гэгч засварлагч дээр энэ зэргийн юмыг хурууны үзүүрээр хийж болдгийг мэддэггүй нэгэнд нь таниулж, мэддэг нэгэнд нь шоологдохоор гээд хийх алхамаа дүрс бичлэг болгон нэг, хоёр мөн гурав таслан бэлтгэж тавив.

Зорилго бол тодорхой: Эндээс хүснэгтийг нь хуулж аваад, нэмэлт багана үүсгээд, тэнд нь зураг үүсгэж холбож оруулаад, буцаагаад вэб болгож экспортлох. Хийх алхам бүрээ todo гэсэн буферт жагсааж байгаад, гүйцэтгэсэн алхамаа тус бүрд нь чагталж байгааг минь анзаарна биз ээ. Гурав таслах хоёр шалтгаан байлаа. Нэгдүгээр андын зөвлөснөөр зуун мегагаас дээш дүрс бичлэг бүү үйлд, хоёрдугаарт гарын макрогоор бүрхүүлийн тушаал дуудсан бол урт файлд удаан үйлчилж харагдах бөгөөд энэ нь дүрс бичлэгт гацсан юм шиг гөлийж харагдах нь тоогүй санагдсан тул эхний хэдэн мөрөнд ажиллуулж харуулаад дүрс бичлэгээ зогсоон гүйцээж хийчихээд цааш нь үргэлжлүүлж хийв.

Хэрэглэсэн зэвсэг гэвээс: convert гэж imageMagick-н нэг бүрэлдэхүүн тушаал, эмакс болон түүний org горим.

Хэтийн төлөв: Монгол бичгээрээ тэрлэдэг болтлоо тийчлэнэ.

Мартаж болшгүй соёл!