2014/09/15

Монгол хэл

Саяхан юм даа, яг санах юм бол есөн сарын нэгэнд юм байна, монгол зурагтаар мэдээ үзэж суутал нанхиад хэлний хос сургалттай сургууль элсэлтийн баяраа хийж байнаа. Жаахан хүүхдүүд нэгдүгээр ангиасаа нанхиад хэл сурч боловсрох юм байна. Энүүн дээр өөрийнхөө бодлыг нэг бичмээр санагдаад сараачиж сууна.

Балчир хүүхдийг ингэж нэгдүгээр ангиас нь нанхиад хэлэнд сургахаар явуулж байгаа ээж аавууд нь нэг бол нанхиад хүмүүс, аа харин монгол хүмүүс бол мунхагийн харгайгаар хийж байгаа үйлдэл. Би энүүгээр урд хөршийн эсрэг хандаж хэлэх гэсэн юм биш, харин монгол хүний хувиас хандаж хэлж байгаа юм. Тэгтээ тэргүй луу баавгайн дунд морьтой монгол баатрууд ухаан хүчээ уралдуулан газар ус, хэл соёлоо хамгаалж ирсэн, цаашид ч хамгаалсаар байх болно. Миний санааг зовоож байгаа гол зүйл бол гаднаас биш дотороо байгаа мунхаг үйлдлүүд. Арваад хэдэн жилийн өмнө нанхиад хэлний сургуулиуд ид эхэлж байхад таньдаг зүс таних ах охиноо явуулж байсан нь санаанд орж байна. Нэг найз маань тэр ах хүүтэй ажилладаг бөгөөд охин нь сургуулиасаа тараад ирэхэд нь гэрийн даалгаварыг нь ажлынхаа байранд хийлгэж шалгана. Ингээд нэг өдөр найзад маань охины түргэн уншлагыг нь давтуулаад өг гэж гуйжээ. Ингээд л охин номоо дэлгээд уншиж гарав. Найз маань ном уруу нь харалгүй цаг харан сууж байхдаа охины уншиж байгааг сонсоод нанхиадаар уншиж байна гэж бодсон байгаа юм. Ингээд нэлээн чагнаад байсан чинь нанхиадаар биш монгол үгнүүд хэлээд байгаа юм шиг болоод явчихав. Номыг нь харсан чинь хүүхдийн монгол сурах бичгээс уншиж байж таарав. Энэ бол ердөө л болж байгаа энгийн жишээ. Хэлний мэргэжилтэн эрдэмтэн хүний нэг сануулсан үгийг энд би дахин давтая: Хүүхдийн сурсан анхны гадаад хэлний аялга нь дараа дараагийн бүх хэлэнд нь тогтож үлддэг. Жишээлэх юм бол, германаар ярьж байгаа африк гаралтай хүмүүсийг аль улсын колонд байсан гэдгийг маш амархан мэдэж болдог. Морокогоос ирсэн нь германаар ярихдаа бага зэргийн франц аялгатай ярина. Нанхиадуудыг гадаад хэлээр яаж ярьдагийг бараг дэлхий даяараа андахгүй. Мандарин 4 дуудлага, кантонез нь 8 төрлийн дуудлага гээд уг хэлний онцлоготой байдгаасаа ч тэр үү гадаад хэлийг нанхиадууд нанхиадаараа л сурдаг. Монголчууд болохоор хэлний аймаг өөр байдагтаа, эсвэл эх хэлнийхээ өвөрмөц онцлогоосоо болоод ямар ч хэлийг тухайн төрөлх хэлтэй хүнтэй нь дүйцэхээр хэмжээнд ярьж чаддаг авъяаслаг ард түмэн. Эх хэл нь бяцхан тархинд нь бүрэлдэж тогтож амжаагүй байхад нь нанхиад хэлээр суурь бэлдээд өгчихөөр дараа нь ямар үр дүнд хүрэхийг та одоо эрх биш бага зэрэг гадарласан байлгүй дээ. Үүнийг мэдээж ээж аав нар өөрсдөө шийдэх эрхтэй. Би байсан бол эх орондоо өсөж байгаа хүүхдэд гадаад хэлийг 5 юмуу 6 дугаар ангиас нь эхэлбэл зүйтэй. Эхний хэл нь орос, англи юмуу франц. Ингээд сүүлдээ сонгомолоор өөр хэл рүү шилжиж байхад гэмгүй мэт санагдана. Эх хэлээ бүрэн эзэмшиж сураагүй байж гадаад хэлийг эх хэлээсээ илүү сурна гэж яаж байхав дээ!

Саяхан интернэт дээр нанхиад улсад гар утас, компьютерийн их хөгжлөөс болж залуу шинэ үе ханз үсгээрээ бичиж чадахгүй болж байгаа үзэгдлийг ноцтой тэмдэглэж сургуульд тусгай цаг гаргаж уран бичлэг давтуулж байх заавар гарсан тухай уншсан. Улс гэдэг чинь ингэж доголдож байгаагаа анзааран засаж, дутагдаж байгаагаа нөхөн залруулдаг. Гэтэл манай боловсролын яам нь хүүхдийн тархи угаасан хичээл нэмж, эх хэл, уран зохиолоос нь цаг хасаж байгаа нь ямар ч байсан монгол хүний гаргасан шийд гэхэд хэцүү л байна!

Уншихад илүүдэхгүй Вики оруулга.