2010/05/31

Хоол болтол шийр зугаа, хувьсгал болтол үг зугаа

Уншигч авхай та гарчиг дээрх "хувьсгал болтол үг зугаа" гэж сонссон бил үү гэж эргэлзэж байгаа биз? :) Байхгүй л дээ, зохиочихсон юм. Зохиохдоо би эх оронд минь болж байгаа муу муухайг арилгах хувьсгал удахгүй гарна гэж зөгнөж бичсэн юм. Амны билгээс ашдын билэг, ардын хүслээс алдарт хувьсгал гээд л…

Сүүлийн хэдэн хоногт эх хэлээрээ энэ төмөр дээр тэрлэдэг болох гэж сажилж байхдаа сайн галзуунуудын ачаар сав дүүрэн юм хурааж сууна. Ингэх зуурт эхний ээлжинд тулгардаг нэг асуулт тантай ч гэсэн талын таван толгой дээр тааралдаж болзошгүй болжээ. Тэр нь "Би энэ эх монгол бичгээ мэддэг бил үү?"

Бүүвэй гуай нэг ТВ дээрх ярилцлагандаа "Зургаахан цагийн дотор сурчихаж болох бичиг шүү дээ" гэж хэлж байна. Гайхамшигтай. Би зургаан цагт биш юмаа гэхэд жаран цагийг зарахад бэлэн байна (гуравхан хоног). Ингээд эх бичгээ "дахин" сурах аянд гарав аа би.

Энэ бүсгүйн энэ болон тэр хичээлээс эхлэхэд гэмгүй гэж бодож байна. Ахмадынхаа үгийг хичээнгүйлэн сонслоо. Үүнийг уншиж урам зоригоо сэргээв. Энэ сайхан дүрмийн номыг сонирхолтой энэ хаягнаас олж олзуурхлаа. Эрхэм хүндэт багшийг мэддэггүй хүн монголд байхгүй билээ. Багшийн сайхан номыг ачтай нэгэн аниа зааж өгч байна. Энэ эгчид уншиж, цээжилж, бичих сайхан зүйлс бас байдаг юм байна.

Энэ бүхний эцэст эх бичгээ хэрэглэх хүсэл улам их бадарсныг яана. Сайн ирээдүйгээ угтан сайхан бэлдмээр санагдаж байна. Дээрд заларсан бүдүүн дарга нар бүгдийг шийддэг юм чинь наадах чинь бүтэхгүй ээ гэж бодогдож магадгүй. Тэд нар удахгүй алга болчих юм шиг санагдаад байгаа юм. Тийм болохоор тэр талаар ерөөсөө санаа зовсонгүй. Тэр болтол эх хэлээ сурчихсан биччихсэн тэгээд дээрээс нь тэд нарын мэдэхгүй бичгээр харилцчихсан сууя л даа.

Сайн хүмүүсийн буянаар овоо хэдэн сурах бичгийн сурвалж хураагдсаныг энд нэгтгэж жагсаав. Зарим нь файл хуваалцдаг сервер дээр байрлаж байгаа болохоор ямар нэгэн шалтгаанаар хүрэлцэхгүй байх магадлалтайг анхаарна уу

2010/05/26

Монгол бичгийн дэмжилт: Эхний Алхам

Гацан нөхөртэй хамтран блогоо Монгол бичгээрээ давхар хөтөлдөг баатар болсон чинь Монгол бичгийг маань Майкрософт ахын Цонх л (Uniscribe энжайн) ганцаараа дэмждэг аж. Нөгөө магтан дуулаад байдаг нээлттэй эхийн Оцон Шувуу, хазсан алимны Ирвэс аль аль нь Монгол бичгийг дэмждэггүй юм байна. Уг нь Монгол үсэг маань Уникодод ерээд оны сүүлээр орсноос хойш арваад жил өнгөрч байгаа юм уу даа. Энэ хугацаанд Бадрал нөхрийн ОпенОффисд Монгол бичгийг дэмжүүлэх гэсэн оролдлогоос (ОпенОффис албан ёсоор Монгол бичгийг дэмжихгүй байгаа, зөвхөн Бадралын хөрвүүлсэн хувилбар л дэмжинэ) өөр дорвитой ажил хийгдээгүй бололтой. За тэгээд Монгол бичгээ бусад үйлдлийн системд хэрхэн дэмжүүлэх талаар хэдэн хоног судлаад Pango болон ICU гэж хоёр энжайн олов. Энэ хоёрт дэмжлэг оруулчихвал Гүүгл болон Хазсан алимны бүтээгдэхүүнүүд, GTK ашигласан программууд (Gnome, Галт үнэг, Тагтаа гэх мэт) болон ОпенОффис дээр Монгол бичгээр бичиж болох юм байна. Тиймээс эхний ээлжид Pango-г судалж Монгол бичгийг дэмжүүлж үзэв. http://www.babelstone.co.uk/Test/Mongolian.html дээр байгаа текст нэг иймэрхүү харагдаж байна: Энэ дэмжлэгээ албан ёсоор Pango-д оруулчихвал Gnome дээр удахгүй Монгол бичгээр бичиж болдог болно. Нэмэлт: Энэ эхний хувилбар тул зарим нэгэн тэмдэгтийг буруу дүрсэлж байгаа. Мөн тэр MVS-ыг (Mongolian Vowel Seperator) хоосон зайгаар зурж үзүүлэх хэрэгтэй.

"Фриц хайрцаг"-тай танилцсан минь

Гэрт байсан утасгүй сүлжээ бүхий рүүтэрээ хүнд өгөх болсон тул шинийг авах шаардлага гарлаа. Нэгэнт авч байгаагийнх арай сүүлийн үеийн дөнгүүр юм авах санаатай eBay-с хайж байтал хэвлэгч болон диск залгаж болдог ASUS-ийн боломжийн юм гарч ирэв. Захиалах гээд үзтэл хүргэлтийн зардалтайгаа нийлээд овоо хэдэн ногоон болж байна.

Ингээд хүн үнэтэй юм авахынхаа өмнө хэсэг тээнэгэлздэг шиг жаахан суув. Юмыг яаж мэдэхэв гээд юм асуух бүрд мэдэж байдаг, надаас илүү олон оймс элээсэн "нөгөө" хүнээсээ асуутал бас л мэдэж байх юм. Нөгөө хүн миний авах гээд байгаа рүүтэрт:
- NAS руу зөвхөн FTP ашиглаж ханддаг
- openwrt дэмждэггүй юм байна
гэсэн 2 сул тал байгааг хэлээд програмч хүний гарын доор байхаар нэг рүүтэр санал болгосон нь Фриц хайрцаг байсан юм.

Дэлхийн дайны үед герман цэргүүдийг оросууд "фрийцүүд" гэдэг байсныг бодоход ямар ч байсан германы эд бололтой. За тэгээд боломжуудыг нь үзээд ам ангайн шууд л захиалчихлаа. Хамаатны ах германаас ирэх гэж байсан болохоор хүргэлтийн зардал ч хэмнэгдэв.

Боломжуудаас дурдвал:
- Өөртөө ADSL модемтой
- 4 LAN, WLAN
- DECT салгуу утастай хоршуулан хэрэглэх боломжтой
- Суурин утасны шугамаа залгаад автомат хариулагч, факсын машин болгон ашигладаг
- DECT утсаа VoIP болон суурин утасны аль алинд нь ашиглах боломжтой
- Нэг USB залгуурт нь салаалагч залгаад 9 хүртэлх тооны хэвлэгч, татагч (scanner), диск залгадаг
- Bittorrent програм суулгаад тасралтгүйгээр юм татдаг
- Хамгийн гол нь линүкс үйлдлийн системтэй байлаа.

Ирсэн даруйд нь задлаад залгатал хамгийн эхний асуудалтайгаа тулгарав. Ам ангайж байхдаа герман болон олон улсын гэсэн ялгаатай 2 хувилбар байсныг нь огт анзааралгүй герман хувилбарыг нь авчихаж. Аз дутахад одоогоор англи хэл рүү шилжүүлэх боломжгүй аж. За энэ ч яахав, Гүүгл ах асуудлыг шийдээд өгнө биз.

Ингээд SkyCC DSL тохиргоогоо хийн холбогдох гэтэл хариу алга. Залгуурынх нь ч учрыг олж чаддаггүй. Нөгөө хүнээ зовоон шалгаатал шаардлагатай мэдээллүүдийг эндээс олж өгөв. Тэгээд баахан ухаж ухаж Германд ADSL -ийн Annex B хувилбарыг ашигладаг, бусад улсад Annex A -г ашигладаг гэж мэдэв. Нөхдүүд фриц хайрцагны Annex B -тэй DSL програмыг нь Annex A болгож өөрчлөөд ашигладаг аж. Би ч бас Annex A руу шилжүүллээ. Бас л байдаггүй. Энд тэндээс юм үзэж байхдаа Freetz -г олж мэдээд рүүтэрийнхээ програмуудыг өөрчилж эхэллээ. Интернэтэд бас л холбогдож чаддаггүй. Ингэсээр нөгөө хүний зөвлөснөөр SkyCC DSL модемоо үзтэл ADSL биш SDSL байх нь тэр. Ингээд өөрийн SDSL модемоо рүүтэр рүүгээ давхар залгахаас өөр аргагүй болов.

Хэвлэгч болон дискээ залгаад шалгатал болж байна. Bittorrent -р баахан кино, тоглоом татав. Тэгээд бас яаж зүгээр байхав гээд факс, автомат хариулагч тохируулах гэж оролдлоо. Рүүтэр рүүгээ суурин утасны шугамаа бас суурин утасны аппаратаа холбоод гадагш дуудлага хийтэл болоод харин гаднаас дуудлага хийхээр авагдаад л тасраад байх юм. Фриц хайрцаг маань дугаар илгээхгүй дуудлагатай харьцахгүй гэж байгаа юм уу гэж бодоод суурин утсандаа дугаар илрүүлэх үйлчилгээ хийлгэв. Бас л байдаггүй. Ингээд эцсийн бүлэгт суурин утасны шугаманд бурууг өгөхөөс өөр аргагүй болов. Учир нь фриц хайрцаггүйгээр манай утасны дугаар илрүүлэгч 30 орчим дуудлаганд 1 удаа л ажиллах юм. Ажиллахгүй ч биш, ажиллах ч биш ёстой 2-ын хооронд. Гайхаад асуутал Цахилгаан холбоо ХХК-ий лавлах нь манай утасны аппаратанд бурууг өгөөд утсаа шидчихлээ. Ингээд мухардаж факс, автомат хариулагч шонгийн мод болов.

Хэсэг хугацааны дараа доторх ADSL модемыг нь шалгаж үзэхээр Micom DSL -тэй газар иртэл ажиллахаар барахгүй факс, автомат хариулагч нь ч болж байна. Micom ADSL2+ Annex M -ийг ашигладаг юм байна.

Ингээд фриц хайрцагтай хэрхэн бүтэлгүй бүтэлтэй танилцсан түүхээ өндөрлөе.

Ойрын ирээдүйд энэ хайрцгийг ашиглан гэрийнхээ цахилгаан хэрэгслүүдийг удирддаг юм хийнээ. Түлхүүрээ мартчихвал гэр рүүгээ утасдаад DTMF код илгээхэд хаалга онгойх жишээтэй. Эсвэл галын дохиолол идэвхижвэл фриц хайрцаг маань над руу утасдаад "гал" гэж хэлдэг байхаар ч юм уу.

2010/05/20

Мартаж болшгүй соёл

Сүүлийн хэдэн өдрүүдэд энэ бас энэ, тэгээд үүнийг дараа нь түүнийг гэх мэтчилэн нийтлэлүүдийг унших бүр багадаа "чаддаг" байсан монгол бичгээ балбадаг төмөр дээрээ хэрэглэх хүсэл зориг удаан дарсан шампанскийг уулын уруу өнхрүүлж байгаад задалсан мэт зад татан төрөв. Унтан ухантан умартаж байх хооронд минь улс түмэн юу амжуулж байдгийг хайж хэсэг суув, бас харж хэсэг бахдав. Сайн өвөг дээдсээс саяхан хүртэл уламжлагдан ирсэн соёлт ганган босоо бичигтээ санаа сэтгэлээ болон сачийгаа сунаж тасартал зориулахаар шийдлээ.

Ингэж хөөрч догдолсон би бээр нэрээ бичиж нийтэд зарлахаар шийдээд "алив аваад ир, аянга буулгаж буй мэт алдарт бичгээрээ зулайнаас эхлээд өлмий хүртлээ алдаа муруйгүй алдлаад өгье" гэж ирээд л бичих мөчид хүрлээ. Юникод гэгч ертөнц дээрх буянтны ачаар юунд ч торолгүй монгол бичгийнхээ үсэг бүрийн цахим дугаартай дурайсан жагсаалт оллоо. Галт үнэг дээр үсэг нь харуулагдсангүй. Гүйж хайж байгаад CODE2000.TTF үсгийн маяг суулгаж аваад харж хэсэг суув. Мэдээж галт үнэг дээр Контрол товч дарж байгаад хулганы дамраар үсгийн хэмжээг томруулж харж болдог ч латин үсэгнүүд нь хамт томроод хамарнаас минь том болчихдог юм байна. Нэмэлт багана байгаад тэр дотор нь уг үсгийг зураг болгож харуулбал үсгийн маяг суулгаагүй хүнд ч гэсэн үзэгдчихмээр амар юм даа гэсэн бодол ажил дээр юм бодож байгаа хүний дүр үзүүлэн унтаж байх зуур сэрүүн зүүдэнд минь сэв гээд ороод ирлээ. Ингээд нуухаа арилгаад уг хүснэгтийг зургаар харуулсан баганатай болгож хийе гэж бодлоо. Ингэхийн тулд үсэг бүрээр нь зураг үүсгэнэ, багана нэмж тэнд нь зургаа оруулаад вэб болгож экпортлоно гэж бодоход амар ч яаж хийх вэ гэхээр янз бүрийн л арга толгойд орж ирэх байх. Зарим нь жижигхэн бүрхүүлийн програм бичнэ, зарим нь арван найз уруугаа утастаад арван таваар нь хувааж аваад гараараа хувиргаж бичээд буцааж нийлүүлэх ( энэ миний толгойд орж ирсэн анхны бодол ), эсвэл эклипс гэгч дээр жаава мастерууд энд тэндгүй балбаад бэлэн болгочихож ч бас чадах байх. Гэвч эмакс гэгч засварлагч дээр энэ зэргийн юмыг хурууны үзүүрээр хийж болдгийг мэддэггүй нэгэнд нь таниулж, мэддэг нэгэнд нь шоологдохоор гээд хийх алхамаа дүрс бичлэг болгон нэг, хоёр мөн гурав таслан бэлтгэж тавив.

Зорилго бол тодорхой: Эндээс хүснэгтийг нь хуулж аваад, нэмэлт багана үүсгээд, тэнд нь зураг үүсгэж холбож оруулаад, буцаагаад вэб болгож экспортлох. Хийх алхам бүрээ todo гэсэн буферт жагсааж байгаад, гүйцэтгэсэн алхамаа тус бүрд нь чагталж байгааг минь анзаарна биз ээ. Гурав таслах хоёр шалтгаан байлаа. Нэгдүгээр андын зөвлөснөөр зуун мегагаас дээш дүрс бичлэг бүү үйлд, хоёрдугаарт гарын макрогоор бүрхүүлийн тушаал дуудсан бол урт файлд удаан үйлчилж харагдах бөгөөд энэ нь дүрс бичлэгт гацсан юм шиг гөлийж харагдах нь тоогүй санагдсан тул эхний хэдэн мөрөнд ажиллуулж харуулаад дүрс бичлэгээ зогсоон гүйцээж хийчихээд цааш нь үргэлжлүүлж хийв.

Хэрэглэсэн зэвсэг гэвээс: convert гэж imageMagick-н нэг бүрэлдэхүүн тушаал, эмакс болон түүний org горим.

Хэтийн төлөв: Монгол бичгээрээ тэрлэдэг болтлоо тийчлэнэ.

Мартаж болшгүй соёл!

2010/05/14

Аз олз биз?

Энэ өдөр ёстой азтай өдөр байлаа. Учир нь би их том олзтой байв. Яагаад гэвэл олон жил хайж байсан зүйлээ оллоо. Тээр жилийн намар юм даг, тэнэж яваад нэгэн цэцэрлэгийн танилцуулах самбарт хүүхдэд хориглох долоон зүйл гэдгээс эдүгээ миний бөндгөрт "өнгөнд бүү гялбуул, амттанд буу умбуул, улай бүү үзүүл" гэсэн гурван мөр нь л үлдсэн байв. Ингээд энэ өдөр гэнэт тэр долоон мөрийг гүйцээх хүсэл төрөөд шарсан махыг анддаггүй шар зурхайч гүүгл гэгчээс асуув. Гурвууланг нь бичээд хайсан чинь гүүгл гуай нүдээ жартайлгаж байгаа хэлж байна "Хүү минь арай их юм нэхээд байгаа юм биш үү?" гэж. Тэгэхээр нь ганцхан "Өнгөнд бүү гялбуул" гээд ахиад нэг асуув. Гүүгл гуай нэг л сэжигтэй харж байснаа "За хүү минь, миний уншсан ерэн есөн номон дотроос хавтасгүй ганц дотор л наад мөр чинь олдлоо" гэв. Ингээд олдсон тэр ганц хуудсыг нээгээд харсан чинь ёстой буруу зөвгүй бичсэн текстэн дотор уг мөр маань байж байх нь тэр. Гэвч долуулаа биш дөрөв нь байж байлаа. Тэгээд цааш нь уг хуудсыг жаахан гүйлгэж харлаа. Үг үсэг нь гээгдэж юмуу эсвэл өөр үсгээр орлуулагдсан, бүр сонин хачин тэмдэг орлуулагдсан гэх мэт шинж чанараар нь харж байгаад сонингоос үсэг таньдаг програмаар татаж авсан болох нь мэдэгдлээ. Энэ нь "Нийслэлийн сонин бичиг" хэмээх сонины мянга есөн зуун ерэн оны долоон сарын хорин дөрвөнд гарсан дугаарын "Хүмүүжүүлэх арга барилаас" гэсэн нийтлэл байв. Сонингийн хуудаснаас шууд татсан болохоор баганы текст энд тэндгүй тарж солигдсон, тасарч салсан байхаас гадна олон үгийг буруу таньж, бас буруу орлуулсан байв. Би хэсэг өөрөө тайлж уншиж байснаа сонирхол төрж эмакс уруугаа оруулж байгаад цэгцэлж эхлэв. Хоёр цаг орчим оролдсоны эцэст дараах бичлэгийг бэлэн болголоо. Чадлынхаа хэрээр утга найруулгыг нь зөв сэргээх гэж оролдсон бөгөөд утга найруулгын алдаа байх аваас, эсвэл уг нийтлэлийг уншиж байсан хүн байгаад алдаа эндэгдэл олсон бол засаж өгнө байх гэж найдаж байна. Энэ нийтлэлийг уншиж байхдаа цаг хугацаагаар ухран аялаж байгаа мэт сайхан сэтгэгдэл төрснийг нуух юун. Ялангуяа миний сонсож байгаагүй ардын зүйр үгс аманд бурам мэт орж байсныг бас ярих юун. Ингээд азаар олдсон олзоо хуваая.

Нийслэлийн сонин бичиг 1990-07-24 №5796

Хүмүүжүүлэх арга барилаас

Одоо манай улсын нийт хүн амын 44 хувийг 16 хүртэлх насны хүүхэд багачууд эзэлж байгаа бөгөөд эднээс алслагдсан хот айлын хүүхдийг оролцуулалгүйгээр яслид хамрагдах хүүхдийн 90 шахам хувь, цэцэрлэгт хамрагдах хүүхдийн 70 гаруй хувь нь гэр орондоо өсч бойжиж байна.

Манай 18—45 насны эмэгтэйчүүдийи 6 хүн тутмын 1 нь хамрагдсан хүн ам зүйн судалгаанаас үзэхэд тэдний 20-иод хувь нь 18—19 насандаа хүүхэд төрүүлсэн байна. Энэ нь харьцангуй эрт төрөлт бөгөөд манай улсын гэр бүлийн тулах багана болсон эцэг эхчүүд залуужиж байгаагийн тодорхой баримт юм. Энэ бүхэн хүүхдийг гэр бүлд өсгөн хүмүүжүүлэх шинжлэх ухааны үндэстэй арга зүйг боловсруулах, залуу эцэг эхчүүдэд сурган хүмүүжүүлэх ухааны анхны мэдэгдэхүүн эзэмшүүлэх бүх нийтийн сургалт явуулах зайлшгүй шаардлагатайг харуулж байна.

Бүх нийтийн сургалтыг олон сарын турш үр хүүхдээ гэр орондоо сурган хүмүүжүүлж ирсэн ардынхаа баялаг өв сан, туршлагад тулгуурлаж, орчин үеийн сурган хүмүүжүүлэх сэтгэлзүй, социологийн шинжлэх ухааны арга, хүмүүжлийн бусад хүчин зүйлтэй нягт хослуулан явуулах нь зүйтэй юм. Тэгвэл бид энэ удаа "гэрийн сургуулийн" хүмүүжлийн уламжлал буюу ардын сурган хүмүүжүүлэх зүйн дэвшилт зарим өв сангаас товч тайлбарлан танилцуулъя. Энэ уламжлал ардын аман зохиол, сургаал билгийн сан хөмрөгт хадгалагдан үлджээ.

Гэр бүл болох үүрэг хариуцлагыг юу гэж үздэг байв?

Монголын ард түмэн эртнээс нааш гэр бүл болох явдлыг "төрдөө өрх, түмэндээ үр нэмэх" хүндтэй үйл хэрэг гэж бэлгэшээн дээдэлж, найр хурим хийдэг нь ард олонд ёс төртэй тунхаглан зарлаж буй хэрэг юм. Тэгээд ч айл өрхийг улсын үндэс гэж үзээд "улсаа хөгжүүлье гэвэл өрх гэрээ өөд татаж, ҮР хүүхдээ хүмүүжүүл" гэж сургасаар ирсэн. Аав ээжийн асрамж халамжаас гарч, туурга тусгаарлан айл өрх додомдож үр хүүхэдтэй болоод "төрөх гэдэг төрийн хэрэг, төрхгүй гэдэг эрүүгийн хэрэг" гэж эцэг эхийн үүрэг хариуцлагыг төрийн хэмжээнд хүртэл өндөрт тавьж, ёс журамтай амьдрахыг сургадаг байна. Үүнийг сургаал билгийн зохиолд батлахдаа "үр хүүхдийг ачлан өсгөхийн учир хэмээвээс манай монгол үндэс юугаа бат бэхлэн хожим хожмын олон өдөр улс гэрээ мандуулахын сурвалж" гэж өгүүлсэн байдаг.

Хүүхдийг хүмүүжүүлэх үүрэг зорилгоо яаж ухамсарлаж байв?

Хүүхэд биологийн хувьд хүний удамшлын иж бүрэн шинж төлөвийг өвлөн төрдөг боловч хүн болох чанарыг өөрөө бие дааж хөгжүүлэх чадваргүй байдаг. Тиймээс тэр чадварыг хүүхдэд багаас нь гэр бүлийн дотор эцэг эхчүүд төлөвшүүлэх учиртайг ард түмэн "бие нь төрмөл, санаа нь таримал", "хүнии хүчинд (орчинд) хүн болдог юм шүү" гэсэн зүйр цэцэн үгээр тодорхойлж иржээ. Зарим муу эх, хүүхэд төрүүлэхийг урьтал болгоод өсгөж хүмүүжүүлэх ажлыг цалгардуулж, хүүхдээ багаас нь хүмүүжүүлж чадаагүйгээс ясли, цэцэрлэгийн асрагч хүмүүжүүлэгчид рүү чихэж "төрүүлснээс билгийн биеийг нь төрүүлээгүй" гэдгээр шалтаг зааж, хүн хүмүүжүүлэх үүргээс өөрийгөө чөлөөлөх гэж оролддог, эсвэл хүүхдээ хэт эрхлүүлэн "тосон дотор умбаж, торгон дотор шунгаж" өсгөснөөс эцэстээ зан төлөв нь эвдэрч, хэр баргийн юм тоодоггүй, бусдын үгийг дуулдаггүй, буруу зуршилтай хүн болгодог байна. Тийм эцэг эх "буруу хүмүүжсэн хүүхэд бухын хүзүүнээс бүдүүн болдгийг" үзэж, эцэстээ "өнгөрсөн бороонд цув нөмрөв" гэгчээр яаж ч хүмүүжүүлэх гэж оролдоод дийлэхээ больж, "гэм нь урдаа гэмшил нь хойноо" гэдгийг биеэр амсдаг. Ард түмэн хүүхдэд тавих хайр халамж хязгааргүй, харин энхрийлэл хязгаартай байх ёстой, тиймээс "хайраа дотроо байлгаж, халаа гаднаа үзүүлж явбал" эндэгдэлд ордоггүй гэсэн зарчим баримталж иржээ.

Хүмүүжүүлэх орчныг яаж бүрдүүлж байв?

Ардын сурган хүмүүжүүлэх зүй "эрүүл биед саруул ухаан оршдог" гэдгийг урьтал болгохдоо үүнийг дан биетэй хүнд төдийгүй, давхар биетэй эхчүүдэд бас хамааруулдаг аж. Тийм учраас жирэмсэн эхчүүдийг ихэд хүндэтгэн хүн бүр халамж тавьж явах, суух, хэвтэхэд нь тусалж, найрсаг харьцаж сэтгэл санаагий нь тайван байлгах, айж эмээж цочихоос болгоомжилж улай үхдэл үзүүлэхгүй байхыг хичээхээс гадна хоол ундны дэг журам сахиулдаг байв. Энэ нь нэг ёсондоо тэр тулгар эхийг төдийгүй, төрөх үр хүүхдийнх нь эрүүл мэнд, хувь заяаг бодолцсон хэрэг юм. Ард түмэн хүүхдийг сэрүүвтэр орчинд нэхий юм уу, борог (ширүүвтэр) даавуу зарим нутагт хөх бууц дээр тосч авдаг заншилтай байв.

Төрсөн хүүхдийг 3 хонуулаад голцуу эх барьсан ээж, хар цай юм уу, цийдмээр угааж гурван бүст манцуйд өлгийдөж бэлгэ дэмбэрэлтэй нэр өгдөг заншилтай байв. Эдгээр ёс үйлдлээс гадна гэр бүлийн доторх өөр хоорондын эвсэг найрсаг, эелдэг зан харьцааг хүүхдийн цаашдын хүмүүжлийн зөв орчин гэж үздэг байжээ. Тиймээс "зөөлөнд эе зөв, зөвд шударга зөв" гэх буюу "зангийн зөөлөн нь, үгний цөөн нь" гэж хэлэлцдэг байна. Гэхдээ энд "зөөлөн зан" гэдгийг "үг зөөлөн үйл хатуу" буюу нөгөө "хайраа дотроо халаа гаднаа" гэдэг зарчимтайгаа холбон, эв эеийг хослуулан харьцах утгаар хэлсэн үг гэж ойлгогдож байна. Манай ард түмэн найрсаг амьдралыг насны жаргал гэж тооцоод "уцаар ихтийн хараах, ухаан муутын аашлахыг" үзэн ядаж "хээр алаг эхээс шийр алаг хүү төрнө", "үлгэргүй эхээс ичгүүргүй хүү" гэх юм уу, "хараалчийн хүү хараалч, худалчийн хүү худалч" гэж сургадаг нь эх эцэг эвсэг биш, хүмүүжлийн доголдолтой ахул хүүхэд нь мөн тийм уур уцаартай ааш араншинтай, муу зуршилтай хүн болно гэж үздэгийн баримт юм. "Гэр зуур эвээ, хот зуур малаа хичээж явахыг" чухалчилдаг энэ санааг ардын сургаал билгийн зохиолоос бүр ч тодорхой үзэж болно. "Ах дүүдээ ая тал сахигч, гэргий хүүхдээ тэтгэн чадагч, гэнэдэж буруу үг үл хэлэгч, уур унтуугүй" эцэг байх гэх юм уу, "ачит аав ээжээ машид хүндэтгэн ах дүү лүгээ зохицон найрамдаж, гэр орноо цэвэрлэн засагч" эх байх нь бусдад нэр хүндтэй нөлөөтэй байхын шинж гэж заасан нь үнэндээ гэр бүлийн доторх хүмүүжүүлэх орчинг тодорхойлсон хэрэг юм.

Гэр бүлийн ийм зан харьцаанаас гадна хүүхдийн еөрсдөд нь тавих анхаарал хангамжийг оруулдаг байжээ. Ард түмэн хэтэрхий хангалуун амьдрал хүүхдийн зан чанарыг эвдэнэ гэж үздэгээс "гашуунаар бүү тэтгэ, амттанаар бүү цатга. Өнгөнд бүү гялбуул, тансагт бүү умбуул" гэж сургадгаас тодорхой.

Хүүхдийг юунд сургаж хүмүүжүүлэхийг эрхэмлэдэг байв?

Ардын ерөөлд "эр хүний 10 эрдэмтэн болохыг бэлгэддэг" нь зөвхөн хөвгүүдийг төдийгүй, охидыг ч хүн болгон төлөвшүүлэх, тал бүрийн боловсролтой болгох гэж "гүн ухааны үүднээс боловсруулсан" ( Д. Дашжамц) үв тэгш хүмүүжлийн ерөнхий хөтөлбөр юм. Номд мэргэн (оюун ухааны), үйлэнд уран (хөдөлмөрийн), үгэнд цэцэн(хэл ярианы), нойронд сэргэг, дайнд баатар, далайд усч(бие бялдар, зориг хатуужлын), хуримд цовоо (гоо зүйн) хуулинд шударга (эрх зүйн), дээдэд зусаргүй, доодод найртай (ёс суртахууны) эдгээр шинж чанарыг эзэмшвэл зохино гэжээ. Хүүхдийг үв тэгш хүмүүжүүлэх энэ монгол сэтгэлгээ нь сурган хүмүүжүүлэгч С. Баясгалангийн үзэж байгаагаар хүний цаашдын төгс төгөлдөр хөгжил (үлэмжийн чанар, зохицол, туйллаг)-д хүрэх эрмэлзэл юм. Тиймээс төгс төгөлдөрт хүрэх арга замыг сургаал билгийн зохиолд заахдаа "эрдмийг утган авах шанага арвин. авсан эрдмийг шүүр мэт эс гоожуулан тосон тогтоох сав арвин. Нэгэнт тогтоосон эрдмийг цогцлон бүрдүүлэх оюун ухаан, цэцэн сэтгэл бөхжихийн хэрээр сониныг хичээх үйл арвин. Үйлийг бүтээх эрдэм бүрдвээс ашдын үйлс арвин" гэж "идэхийн саваас эрдмийн сав"-ынх нь онцлогийг харгалзан үзэх ёстойг зөв зүйтэй нээн үзүүлсэн байна.

Хүүхдийг хэдий үеэс сургаж хүмүүжүүлэхийг эрхэмлэдэг байв?

"Хүүхдийг багаас нь, хүлгийг унаганаас нь" гэдэг зүйр үгт хүмүүжлийн ажлыг нялх үеэс нь эхлэх ёстойг заасан бол "хүн болох хүүхдээсээ, хүлэг болох унаганаасаа" гэсэн тэр нэг зүйр үгт хүмүүжлийн үр дүн эрт илэрч, цаашид төлөвшиж болдгийг хэлсэн нь илт юм. Энэ нь хүүхдийг жирийн нэг хооллож, хоног хугацааг өнгөрүүлснээр аяндаа хүн болохгүй, харин сурган хүмүүжүүлэх ухаалаг, уйгагүй үйл ажиллагааны үр дүнд биелнэ гэсэн шинжлэх ухааны үндэс бүхий дүгнэлттэй зүй ёсоор тохирч байна. Ардын сургаал билигт "чадал тамир бадрах 10 наснаас дээш, чанд зориг эхэлж сургаал авах хомсдох" гэж өгүүлсэн нь хүүхдийг насны бага, цусны шннгэн үеэс нь сурган хүжүүжүүл гэсэн санаа болох нь ойлгомжтой.

Хүүхдийг яаж хүмүүжүүлж ирсэн бэ?

Ард түмэн хүүхдийг бага гэж басдаггүй, эв эеэр харьцаж тодорхой цагийн хуваариар хөхүүлэх, хуурайлж унтуулахыг хүмүүжлийн ач холбогдолтойд тооцдог байжээ. Тиймээс цаг нь болоогүй бол (хэрвээ бие нь зовиуртай л биш бол) хүүхдийг уйлагнах бүрийд хөхүүлэх, гар дээрээ авч бүүвэйлэхийг эрс татгалзаж, харин өлгийд нь хөдөлгөн саатуулахыг урьтал болгодог нь ёс дэгийн хүмүүжилд сургаж буй хэрэг юм. "Охин үйл мэтгэх гэж өдрөөр уйлдаг, хөвгүүн адуу манах гэж үүрээр уйлдаг" гэж ярьдаг нь "уйлж баймааж хүн болдог, майлж баймааж мал болдог" гэсэн үзлийнх нь илрэл юм.

Бүүвэйн жигд зөөлөн займчил, айзам намуун хэмнэл хүүхдийг тайвшруулах, нойрсуулах төдийгүй, эхийн санаа сэтгэлд ч таатай нөлөөлж бие нь тавирч, ангир шар уураг нь саамширдаг гэж эмч, сэтгэлзүйчид бичсэн байдаг нь оргүй үг биш. Эх эцгийн асрамж халамжид байгаа хэрнээ нялх хүүхдийн эндэгдэл нэлээд байгаагийн учир шалтгааныг эмч нар сульдаа, тэжээлийн дутагдал гэж оношилдог байна. Тэгвэл эдгээр өвчний үүслийн нэлээд хувийг хүүхдэд резинэн угж хэтэрхий хөхүүлснээс завьжны булчин суларч, тагнай нь үрэвсэж, хөхөө хөхөж чадахаа болих, хоосон агаар сорсоноос гэдэс нь дүүрэх зэрэг гажиг илэрдэг ажээ. Иймд бүүвэйн дуу бол "хий үгээр хэвтүүлж уран үгээр унтуулах" гэгчээр хүүхдийг тайвшруулах нойрсуулах увдист "эм" учраас "эцэг эхчүүдийн хүүхдээ эрүүл чийрэг өсгөж хүмүүжүүлэх" анхны хичээлийн нэг юм. Хүүхдийг ойр зуурын юм ажиглах чадвар суухын хамт түүний дээрээс (унинаас) эсгий үнэг юм уу, гялгар тоглоом уяж "хараагий нь тогтоохыг" эрмэлздэг нь үнэндээ анхаарлыг нь төвлөрүүлэх арга бөгөөд тэр нь юмыг танин мэдэх ухаарлын үндэс болдог гэсэн шинжлэх ухааны үндэстэй ойлголт юм.

Ард түмэн хүүхдээ багаас нь бүүвэйлж, уран үг, уян дуунд дасгаж сургахаас гадна өхөөрдлийн үгээр баясгаж ирсэн баялаг уламжлалтай. Нэг хоёр авиа хэлж гунганаад ирэхийн цагт эх эцэг, ахмад хүмүүс түүнд нь аль болох эелдгээр "Аль вэ миний хүү", "Эвий минь юу ярьж байгаа юм" гэх зэргээр өхөөрдөж ярихыг эрмэлздэг нь түүний өгүүлэхүйн эрхтэнийг бэхжүүлэх, сонсголыг нь хөгжүүлэх, харилцааны соёлд сургах халамж анхаарал юм. Хэдийгээр хүүхэд ойлгохгүй ч гэсэн өөртэйгээ ялдам харьцаж байгааг мэдэрч инээдэг. Энэ нь түүний сэтгэхүйд нөлөөлж, баяр баясгалан төрүүлдгийг батадгаж байна. Хүүхэд баяр баясгалантай байна гэдэг бол эрүүл чийрэг өсч бойжихын үндэс гэж ард түмэн үздэг. Тэгээд ч суниахад "сурсан болгон сугаар год» гэх, хуруугаа гозолзуулахад "бад байран, бадам хоорон, оо тоорон, отгон мээрэн, чигчий бүүвэй» гэж «тоолж» чигчийгий нь имэрч инээд наад болгодог. Энэ нь тоглоом наадмаар "тоо", үг хэлд сургах арга юм. Цаашид үгийн учир ойлгодог болоод ирэхээр хурууг "Эрдэм дэлхий, хурдан бугай, дундын дунд, захын загал, загасан бүүвэй" гэсэн утга бүхий үгээр "тоолох" юм уу, бүр тоглолт маягийн үг хэллэгэтэй болгодог байна. Тоо ван сургаалдаа "хэлж чадмагц эрхлэх дууг үл гаргана" гэсэн байдаг нь хүүхдийг өхөөрдөж байгаа нь энэ гэж аав ээж нь хэлээ хазаж "тэдэнд хэлгий хазгай үг хэлж болохгүй" гэсэн санаа болой. Ард түмэн хүүхдээ "хэлгий бол ухаан дутмаг" болохын шинж хэмээн үзэж, түүнээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэлэхэд бэрхтэй (р, л,б, м) авиа орсон "хар даага, бор даага", "элээ, хэрээ, галуу гурав", "мянган мөнгөн бөмбөг" гэх мэт үгийг олон дахин түргэн хэлүүлж сурган хэлийг нь зүгшрүүлдэг. Энэ нь хүүхдийн нас ахих тутам хялбар дөхмөөс хүнд рүү, хөнгөнөөс бэрх рүү сургах зарчмын дагуу "энэ эргэн дээгүүр эргэлдээд байгаа элээ хэрээ галуу гурав" гэх мэт урт хэллэгтэй өгүүлбэр болгон хэлүүлдэг аж.

Мөн хүүхдийн хэл яриаг хэлбэржүүлэх, үгийн нөөцийг баяжуулах, ой тогтцыг хөгжүүлэхийн тулд утгагүй холбоц болох жороо үг цээжлүүлж, сургадгийн жишээ нь: "монголын модон хүрзэ, хүрээний хүчин начин, начингиин наймал галуу, галууны ган өндөг"… гэх мэт болой. Ингээд хүүхдийн хэл эвлээд зүгширч юмны учир утгыг ойлгон элдвийг асууж (3 насны орчмоос) шалгаагаад ирэхийн үед зугаа үг хэлж, үгэн (аман) тоглоомоор тоглуулдаг нь тэдэнд "гурван үгний учир таниулж, гурвалжин нөхөөсний зүйдэл мэдүүлж" сургах хүмүүжлийн нэг арга хэрэглүүр юм. Тухайлбал, "Өөрийн хүү уйлж байна. Өвөө эмээ саатуулж байна. Бороо бороо орж байна. Ботго тугал төрж байна" гэх мэт юмыг энгийн хүүрнэсэн зугаа үг хэлүүлж байснаа хүүхдийг өсөх тутам "Дунд хуруу олох", "Сүмбэр уул босгох", "Хомхой хуруу барих" мэтийн ёс дэг, зан үйлийг таниулсан харилцаа үгийн хэллэгтэй гар хурууны тоглоом болж "хүндэрдэг" байна.

Зугаа үг цаашдаа хүүхдийн сониучирхан хариулт нэхдэг түм буман "яагаадад" тохирсон мэтгэлцээний маягтай, үлгэрийн хэлбэртэй болдог. Тухайлбал, Дарьганга ардын дунд хэлэлцдэг "Юу бөх (хэцүү) вэ?» гэдэг зугаа үгт - Юу бөх вэ? - Бяруу бөх. Бяруу бөх юм бол мөсөнд яагаад хальтардаг юм бэ? Мөс бөх. Мес бөх юм бол наранд яагаад хайлдаг юм бэ? Нар бөх. Нар бөх юм бол үүлэнд яагаад халхлагддаг юм бэ? Үүл бөх. Үүл бөх юм бол салхинд яагаад, туугддаг юм бэ? Салхи бөх. Салхи бөх юм бол ууланд яагаад хаагддаг юм бэ? Уул бөх. Уул бөх байтлаа оготнод яагаад нүхлүүлдэг юм бэ? Оготно бөх. Оготно бөх юм бол үнэгэнд яагаад баригддаг вэ? Үнэг бөх. Үнэг бөх юм бол анчинд яагаад алагддаг юм бэ? Анчин бөх. Анчин бөх юм бол бурханд яагаад мөргөдөг вэ? Бурхан бөх. Бурхан бөх гэж үү? гээд тахисан бурхнаа аваад чулуудтал бут үсрэхэд: Хар, бурхан бөх гээд байсан будаг шавар хоёр л байна шүү дээ гэж хэлэлцдэг. Иймэрхүү юмс үзэгдлийн учир шалтгаан, уялдаа холбоог таниулсан зугаа үг нь цаашдаа үйл явдалтай "Долоон бор оготно", "Өвгөн эмгэн хоёр", "Үнэг, зараа, чоно гурав", "Цэцэн туулай" мэтийн хошин богино үлгэр тогтоон ярьж сурахын эхлэл болдог.

Ард түмэн хүүхдийн ухаан бодлыг тэлэх хамгийн боломжтой сургалтын арга, хэрэглүүрт оньсого тааврыг тооцдог. Тиймээс эцэг эхчүүд орой бүр хүүхэдтэйгээ оньсого таалцаж. ойр тойрны эд юмсаас эхлэн орчлон хорвоогийн үзэгдэл, түүний мөн чанарыг таниулахыг эрмэлздэг юм. Хүүхдэдээ эхлээд тэдний мэддэг ойр зуурын юмаар тоочсон, зүйрлэсэн оньсого таалгаж байснаа цаашдаа арай хүндрүүлж, юмсын нэр, утгыг шилжүүлэн адилтгасан хийсвэрдүү оньсого болгох жишээтэй сургадаг байж. Оньсого нь аливаа юмны хэмжээ, хэлбэр төрх, өнгө зүс, дуу чимээ, хөдөлгөөн, яс чанар, мөн үүрэг зорилго зэргийг олон талаас нь гаргаж байдаг учраас хүүхдийн логик сэтгэхүй хөгжүүлэх шилдэг хичээл болдог нь тодорхой. Хүүхдээ нэлээд оньсого сураад ирэхээр нь хотныхоо хүүхэдтэй оюун ухааны нь сорих "тэмцээн хийж" хожигдогсдыг элдэв хэрэгцээгүй юмаар "худалдаж" инээд наргиан болгодог уламжлалтай. Тэрхүү "худалдах юмс" нь "шар нохойн шаант, бор нохойн богтос, оосоргүй хувин, оёоргүй бортог" юм уу, эсвэл "сэтэрхий тэвнэ, сиймхий хадаг, уранхай дээл, улгүй гутал" мэт (үгтэй) байдаг нь оньсого бага мэдэгч хүнийг ийм л үнэ хүндгүй болохыг "ичээж", улмаар олон оньсого сурах эрмэлзлийг нь өрнүүлэх зорилготой арга юм.

Хүүхдээ энэ мэт аман (үгэн) тоглоомоос гадна тэднийг ажигч гярхай болгох, ургуулан бодож сэтгэх, гар биеэр хийж гүйцэтгэх, мэдрэхүйн үйл ажиллагааг нь хөгжүүлэх терөл бүрийн наадгай бэлтгэн тоглуулдаг байжээ. Эрдэмтэн X. Дарамбазарын олж тогтоосон ардын 3000 гаруй наадмаас 3—7 насны хүүхдэд тохирох хөлөгт 48, эвхэх 9, хуруу гарын 3, биеийн тамирын (хөдөлгөөнт) 13, шагайн 18, сүүдэр 4, сүлжээ 8, эвлүүлэх 6, ээдрээ тайлах 4, оньсон 12 бүгд 132 наадгай байгаа аж. ("Хүүхдийн хүмүүжил" 1989 №-д үз) Малчид амьдралынхаа үндэс мал аж ахуйн арга ажиллагаа, аж төрөхийн үлгэр загвар болсон тоглоомоор хүүхдээ 3 настайгаас нь эхлэн тоглуулж сургадаг байна.

Хүүхдийг хөлд ормогц аяга таваг дөхүүлэх, ганц нэг аргал хоргол оруулах зэрэг "ажилд" уйгагүй сургаж эхэлдэг. Энэ нь тэдний хөдөлгөөний эвслийг хөгжүүлж, ардын үгээр судас шөрмөсий нь "чангатгаж" буй хэрэг. "Хүүхэдтэй хүний хөл амардаг, харин хэл амардаггүй" гэлцдэг нь тэдэнтэй зугаагүй ярьж, юмны учрыг ухаарах ойлгоход анхаар гэсэн санаа биз. Гэхдээ "үглэж сургахаас үлгэрлэж сургахыг" эрхэмлэж хувцас хунараа өмсөх, аяга халбагаа угаах, хурга ишиг хөөх, барих, хаших (хөгнөх) зэрэг хот суурин ажил хөдөлмөрийн явцад тэднийг байнга дагуулж "багшилдаг" байжээ. Энэ арга бол ардын сурган хүмүүжүүлэх зүйн хамгийн сонгомол арга болно. Хүүхдийг багаас аливаа юманд алмай, залхуу хүн болгохгүйн тулд "тоглоом тоотой нь дээр, толгой мөлжүүртэй нь дээр", "зүгээр суухаар зүлгэж суу", "ажил хийж хүн болдог, ар давж хүлэг болдог", "эрхийг сурахаас бэрхийг сур" гэх зэргээр сургаж тэдэнд таарч тохирох ажлыг заан хийлгэдэг. Тэднийг тэгэхдээ "бэлэнд ухасхийж, бэрхэд гэдэсхийдэг" болгохгүйн тулд "ажил хийвэл дуустал, давс хийвэл уустал" гэгчээр хийж эхэлсэн ажлыг нь шалгаж, өөреөр нь гүйцэтгүүлэхийг эрмэлздэг дадлага чадвар суулгах, юманд нухуур, шантрамтгай биш харин няхуур улаамтгай зан чанарт сургах арга юм. МУИС-ийн багш Ж. Лувсандоржийн судалгаагаар малчдын хүүхэд 5 настайдаа хурга хариулах, хонь саах, тугал туух, хороо хотоо цэвэрлэх, 6 настайдаа хурганы эзэн, 7 настайдаа хурдан морины эзэн, 8 настайдаа хонины эзэн, 12-14 настайдаа томчуулын хийдэг бараг бүх ажлыг хийж чаддаг болсон байдаг ажээ. Ингэж "багадаа сурахгүй ахул баахапдаа сурахгүй", "өсөхөд сурсан зан өтлөхөд бас дагана" гэж бага наснаас нь ажил хөдөлмөрт дуртай болгон зан чанарыг төлөвшүүлэн хүмүүжүүлэхийг эрхэмлэж ирсэн нь орчин үеийн сургалт хүмүүжлийн зорилт зарчимтай яв цав нийцдэг байна. Хүүхдийн бие махбод, сэтгэхүйн хөгжил сар жилээр биш, өдөр хоног цагаар хэмжигддэг болохоор хурдан өсч, төлжиж буй хүчин зүйлийг цаг алдалгүй ашиглаж, тодорхой зорилго чиглэлтэй, дэс дараалалтай сургаж хүмүүжүүлэх ажлыг гэр оронд нь тасралтгүй явуулахад анхаарах ёстой. Үүнд өөрийн гүн ухаан, сэтгэл судлалын үндэслэл, амьдралын олон зуун жилийн туршлагаар батлагдаж, нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн ардын сурган хүмүүжүүлэх зүйн энэ мэт дэвшилт өв уламжлалаас өргөн ашиглах шаардлагатай байна.

Ловор

2010/05/11

Залхуу гарыг залхуу гаруудад

Хүний газар эрдэм сурах гээд 16 настайдаа Монголоос гарсан тул өчүүхэн миний биед Монгол стандарт гарны байрлал ашиглаж үзэх боломж тун ховорхон тохиолдсон билээ. Тэр байрлалыг нь суръя гэхээр залхуу хүрэх, сурсан ч гэлээ үргэлж ашиглахгүй тул мартаад байх зовлонтой. Иймээс өөртөө анх КДЭ болон Виндөүс дээр латин А үсэг дарвал кирилл А, Ö үсэг дарвал Ө үсэг тус тус гардаг гарны байрлал хийж ашигладаг байв. Саяхнаас ажил дээрээ КДЭ -ээс Гномэ -руу, гэртээ Виндөүсээс Макос -руу тус тус шилжсэн учир Гномэ болон Макосд зориулж ижилхэн гарын тохиргоо хийлээ. Бусад залхуу Монголчуудад хэрэг болох болов уу гээд тохиргоонуудаа http://github.com/tugstugi/lazymongolian дээр тавьчихлаа.

Дэлгэцийн агшин:
Хэрэгтэй холбоосууд: Олигтой уртхан юм бичье гэж бодсон боловч залхуу хүрсэн учир ингээд дуусгая.

2010/05/08

Сургахад учир бий буюу тархи хэрхэн ажилладаг вэ?

Эртний грекийн түүхч Плутарх 2000 жилийн тэртээ “Хүний оюун ухаан бол жолоодож явах онгоц биш асаах ёстой гал юм” гэж хэлжээ. Өөрөөр хэлбэл хөгжүүлж чадвал бидний тархинд асар их нөөц агуулагдаж байдаг гэсэн үг юм. Гол нууц нь тэрхүү галыг хэрхэн яаж асаахдаа байдаг ажээ. Олон жилийн турш дан ганц цээжлэх муу эсвэл их цээжлэснээс ой тогтоолт сайжирдаг гэх мэт эсрэг тэсрэг үзлүүд, анги танхимд хашиснаас агаарт гаргаж гараар бариулж нүдээр харуулж сургах нь хүүхдийн сэтгэхүйг илүүтэй хөгжүүлнэ гэсэн шинэлэг санаанаас өгсүүлээд сурган хүмүүжүүлэгчид, сэтгэл зүйчид жирийн эцэг эхчүүд ер нь хүн бүр энэ сэдвээр өөрийн гэсэн бодолтой болжээ. Монголчуудын эртнээс сургаж ирсэн арга барил энэ цагийн төлөв байдал хоорондоо зөрчилдөж сонголтыг бүр хэцүү болгоно. Энэ тэр бодлыг шинжлэх ухааны үндэстэй харж үзвэл зарим зүйлийн тайлал аяндаа тунгаагдах нь урамтай. Үүний талаархи бодлоо эргэцүүлж тунгааж энд тэндээс уншсантайгаа холбож хуваалцъя.

 

Хүний оюун ухааны хөгжилд хамгийн их үүрэг гүйцэтгэдэг эрхтэн бол тархи юм. Тархины үйл ажиллагааг судалснаар сурах процессийг улам үр дүнтэй болгож болохыг биологчид олж тогтоосон байна. Олон жилийн турш судлаачдын анхаарлыг хүүхдүүд төрөлхи хэлээ тун бага насандаа төвөггүй сурдаг мөртөө сургуульд ороод өчнөөн жил заалгасан гадаад хэлийг арай л гэж ойлголцох төдий түвшинд эзэмшдэг үзэгдэл татсаар байна. Өнөөдөр Монголд  чадалтай тэнхээтэй болгон нь хүүхдээ гадаад хэл эрчимтэй заадаг эсвэл гадаад хэл дээр хичээлээ заадаг сургуульд үнэ хөлс хайрлахгүй сургадаг болжээ. Үр хүүхэддээ хамаг сайн сайхнаа зориулъя гэсэн ээж аавыг шүүмжлэх арга алга. Харин энэ хэр үр дүнтэй вэ гэвэл өөр хариулт гарч ирнэ. Хүүхдүүд бага насандаа өөр аргаар сурдаг юм болов уу? Эсвэл тархиныхаа өгт өөр хэсгүүдийг идэвхижүүлж чаддагт нууц нь оршдог уу? Энэ асуултанд хариулт өгөхөө түр хойшлуулъя. Биологчдын судлаж тогтоосноор аливаа зүйлийг амжилттай сурж тогтооход сэтгэл хөдлөл чухал бүр шийдвэрлэх үүрэгтэй ажээ. Учир нь ямар сэтгэл хөдлөлийг сурах зүйлийн агуулгатай холбосон байна түүнээс шалтгаалан мэдрэлийн өөр өөр системүүд хөдөлгөөнд ордог аж. Тэгэхээр сэтгэл хөдлөл гэдэг бол зүгээр нэг дагалдах мэдрэмж биш сурах үйл явцын нэг чухал дэвсгэр болж байгаа юм. Хэт айсан үед тархины үйл ажиллагаанд лимбийн системд багтах Amygdala хэмээх самарын чинээ эрхтэн нөлөөлдөг байна. Лимбийн систем гэж тархины сэтгэл хөдлөл, мэдрэмж төрдөг тэр хэсгийг нэрлэдэг ажээ.

Энэ эрхтэн идэвхижиснээр тархины бүх үйл ажиллагаа зөвхөн тэр айх болсон шалтгааныг зайлуулахад чиглэдэг байна. Өөрөөр хэлбэл сайн сурахгүй бол зодуулна гэж хүүхэд айж байвал тархи сурах мэдэх биш харин зодуулахгүй гэж хамгийн энгийн системээр ажиллаж эхэлнэ. Аливааг сэтгэн бодох ургуулах гэх мэт үйлдлүүд хийгдэхгүй гэсэн үг.  Ингэж сурахын өөр нэг сул тал нь агуулгатайгаа эвгүй таагүй сэтгэл хөдлөлүүдийг холбож эхэлдэгт байдагт байна. Эргээд ийм байдлаар сурсан зүйлээ хүн эргэн санахад айдас төрөх, дотор муухай оргих, гэдэс эвгүйрэх зэрэг үзэгдлүүд ажиглагддаг байна. Энэ процессууд сэтгэл зүйд биш шууд тархинд болж байгаа биологийн үзэгдлүүд юм. Тэдний хүүхдийг хар эсвэл чи үүнийг сурахгүй бол гудамжинд гарч бид шившгээ дэлгэнэ гэх мэтчилэн сүрдүүлэх нь үр дүнгээ өгч байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлэх боловч үнэндээ хамгийн үлдэцгүй сурах аргын нэг гэдэг нь харагдаж байна.

Монголд өнөөдөр хүүхэд болгонд нэг компьютер гэж уриалан ингэснээр хүүхдийн сэтгэн бодох чадварыг нэмэгдүүлнэ гэдэгт толгой дараалан итгэх болжээ. Тэгвэл зурагт үзэх болоод компьютер тоглож байхад тархинд болж байгаа үйл явцыг ажиглавал энэ нь сайныг биш саарыг авчирч байгаа юм. Хүний тархи нүдээр харж байгаа үйлдлүүдийг байнга нэрлэж ингэж санах ойд хадгалдаг. Компьютер тоглоомын зураг маш хурдтай солигдож өнгөрдөг учир тархи тэр бүх үйлдлүүдийг нэрлэж амждаггүй. Иймээс хүүхэд үзсэн харснаа эргэж хүнд ярихдаа мөн өөрөө санахдаа муу байдаг байна. Түүнчлэн тэр их хурдацтай ертөнцөд дассанаар бодит амьдрал дээр болж байгаа үйлдлүүд хэт удаан мэт санагдаж бачимдах уурлах зэрэг араншин гаргахад хүргэнэ. Улмаар бодит ертөнцөөс тасарч хүлээн авах чадваргүй болдог байна. Энэ нь зөвхөн компьютер тоглоомд төдийгүй зурагт үзэх, интернет ертөнцөөр аялахад ч хамаатай. Ялангуяа бага насны хүүхэд хэт их зурагт үзэх нь хожмоо сэтгэн бодох чадварт нь нөлөөлж болзошгүй. Учир 2-4 насандаа хүүхэд тархиндаа аливаа эд зүйлсийг зураг болгон төсөөлж эхэлдэг байна. Өөрөөр хэлбэл машин гэж сонсоод хараагүй байж энэ иймэрхүү хэлбэр дүрстэй өнгөтэй дуутай зүйл байж болзошгүй гэж төсөөлнө. Хэт их зураг эрээлжилсэн дэлгэц удаан харах нь тархинд болж буй энэ процессийг саатахад хүргэдэг ажээ. Зөвхөн бага насны хүүхэд төдийгүй өсвөр насныханд ч зурагт удаан харах муу. Энэ насанд анхаарал сарних нэг зүйлийг удаан ажиглах чадвар сулардаг байна. Яагаад гэхээр дэлгэцээр гарч байгаа дүрс хүүхэд өөрөө сонгон харж байгаа биш цаанаас харуулж байгаа зурагнууд юм. Ингэж тархины шилж сонгон анхаарлаа төвлөрүүлэх явцыг саатуулснаар анхаарал байнга сарнидаг зуршилтай болох аюултай. Төсөөлөн бодох чадвар тархинд доорхи аргаар явагддаг. Хүний тархинд судлаачдын нэрлэдэгээр пирамидан эсүүд бий. Хоорондоо холбоотой эсүүд хамтдаа идэвхижсэнээр тархинд мэргэжлийн хүмүүсийн хэлдгээр ассемблей буюу энгийн үгээр тайлбарлахад оч үсэрч гал авалцдаг байна. Жишээ нь алимыг харах тоолонд тархинд тодорхой эсүүд идэвхижиж тархинд алим гэсэн сигнал өгч байдаг. Үүнийг дахин дахин давтсанаар удаандаа алимыг бүтнээр нь биш зөвхөн хэсгийн нь харах төдийд нөгөө эсүүд идэвхижиж тархи алимны дүрсийг өөрөө төсөөлөн бодох чадварын тусламжтай гүйцээж чаддаг байна. Тархи энэ үйлдлийг байнга давтаж байх хэрэгтэй. Байнга цаанаас өгсөн хурдан солигддог зураг дүрсийг харснаар энэ чадвар буурна. Тогтоох чадвараа сайжруулъя гэвэл мөн энэ процессийг ашигладаг байх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл тогтооё гэсэн дүрсээ ойр ойрхон тэгэхдээ богино хугацаатай ажигла. Удахгүй тэр дүрсийг харах тоолонд идэвхиждэг эсүүд дадлагажин тархи тэр дүрсийг тогтоодог болно. Гэхдээ тархинд явагддаг бүх үйлдлүүд ухамсартайгаар хийгддэг гэвэл үгүй. Хүүхдүүд эх хэлээрээ ярихдаа дүрмээ мэдэхгүй ч зөв ярьдаг. Жишээ нь эр эм эгшиг гэдгийг огт мэдэхгүй ч мэдлэгээ гэж ярихаас мэдлэгаа гэж яридаггүй. Саяхныг болтол эрдэмтэд судлаачид хүний тархинд болдог үйл явцыг дан ухамсартайгаар үйлдэгддэг гэж боддог байжээ. Тэгвэл тархины үйл ажиллагааг судласнаар ой тогтоолтонд яаж гэдэг нь биш юу гэдэг нь хадгалагддаг болохыг мэджээ. Тэгэхээр хүүхдэд юм заахын тулд дүрэм ярих биш олон жишээ авч тогтоолгох нь илүү үр дүнтэй. Дүрмийг нь тэд нар яваандаа ойлгох болно. Энэ нийтлэлийн эхэнд гадаад хэлийг хэдэн наснаас хэрхэн яаж заавал дээр вэ гэдэг асуултын хариултыг дурьдаагүй байгаа. Нялх хүүхэд энэ ертөнцийн бүх авиаг дуудаж таниж чаддаг. Япон хэлэнд р авиа байдаггүй ч япон хүүхдүүд мөн нялхдаа р авиаг зөв тод дуудаж чаддаг байна. 9 сартайгаасаа энэ чадвар нь арилж хүүхдүүд зөвхөн өдөр тутам сонсож байгаа авиануудаа дууриана. Хүүхдэд гадаад хэл заахад хэзээ ч эртдэггүй. Гол анхаарах юм нь тэр гадаад хэлийг төрөлх хэлтэй хүнээр заах хэрэгтэй. Учир нь зөвхөн төрөлхи хэлээрээ ярьж байгаа хүмүүс зөв аялгаар дууддаг байна. Хүүхдүүд хэлний дүрэм гэдгийг мэдэхгүй тул гадаад хэлийг аялгын нь сонсож сурдаг байна. 4 наснаасаа өмнө гадаад хэлийг давхар сурсан хүүхдүүд зөвхөн тэр хэлээ төдийгүй өөр хожмоо сурсан бүх гадаад хэлийг яг тэр мэдрэлийн сүлжээндээ суулган сурдаг ажээ. Өсвөр насандаа эсвэл бүр том болсон хойноо сурж эхэлж байгаа хүн шинэ сурсан гадаад хэл болгоноо шинэ мэдрэлийн сүлжээг тархиндаа үүсгэж сурдаг байна. Иймээс хэл сурах процесс илүү удаан үргэлжилдэг илүү түвэгтэй ч байдаг байна. Тэгэхээр хүүхэддээ багаас нь гадаад хэл заах нь тун зөв боловч хэнээр заалгахаас их зүйл шалтгаална. Судлаачдын нэмэрлэх өөр нэг зүйл бол гадаад хэлээс гадна хөгжмийн зэмсгээр тоглож сургах нь хүүхдийн тархийг хөгжүүлэхэд чухал түлхэц болдог ажээ. Нэгдүгээрт энэ нь хүүхдийн нэг зүйлд удаан анхаарлаа төвлөрүүлэх чадварыг эрс сайжруулдаг. Хоёрдугаарт хөгжмийн зэмсэг эзэмших нь хүүхдийн ой тогтоолтыг чадваржуулж тэвчээртэй хүлээцтэй болгодог. Мэргэжлийн хөгжимчдийн тархины зарим хэсгүүдийг жирийн хүмүүсийн тархитай харьцуулбал даруй 130 хувиар илүү байдаг байна. Хөгжмийг хүний сэтгэн бодох чадварыг хөгжүүлэх хамгийн хүчтэй зүйлсийн нэг гэдэгтэй судлаачид санал нэгтэй байдаг ажээ.

Тархины үйл ажиллагааг ойлгох нь хүүхдийн сурах чадварыг нэмэгдүүлэхэд нөлөөтэй гэдэг нь ойлгомжтой. Гэвч хүүхдүүд маань зөвхөн тархинаас биш зан авир, сонирхол авъяас чадвар гээд олон зүйлийн зохицол юм. Тэднийгээ хөгжүүлж чадах эсэх нь эцэг эх биднээс шууд шалтгаалах учир мэдлэгт дусал нэмэр гээд сүүлийн үеийн судлаачдын нээлт эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнг нэгтгэн үүнийг бичвэй. Анхаарал тавьсан уншигч авхай танд баярлалаа.

 

2010/05/07

Үнс

Ганцаараа байхдаа өөрийгөө шинж гэдэг сургаал үгийг би хүүхдүүддээ захидаг. Үүнийг би биш өөр мундагууд хэлсэн л дээ. Гэхдээ хүүхдүүд минь тэр мундагуудтай танилцаа ч уу үгүй ч уу, би өөрөө хэлбэл илүү дөт юм даа. Эсвэл тийм мундаг хүн хэлсэн юм, тэрийг нь би танд хэлж байна гэх үү. Тэгэхээр зүгээр шуудан зөөгч болчих байх. Хэрэв хүүхдүүд маань аавын хэлсэн түмэн зөв бусад нь бүү мэд гэсэн горимд байвал эхний нэг өгүүлбэр л хангалттай ч юм шиг. Эс бөгөөс, аав нь тэр хүний энэ үгийг ийм тийм гэсэн шалтгааны улмаас дагаж мөрддөг, ийм давуу тал болон эргэцүүлэх юмтай юм гээд илүү баяжуулсан мэдээллээр бяцхан тархийг нь эргэтэл чихэх үү. Хүүхэд юм эргэцүүлж эхэлж байвал эргүүтэхгүй л байх, харин ч эгцрээд ирж магадгүй л юм. Эгц болоод ирэнгүүт нь, "Ноомхон, чигээрээ алхаад марш. Баруун гар тийш мухар өрөө рүү эээргэ. Байрандаа сул зогсо. Өөрийгөө шинжээд марш" гэмээр ч юм уу.

Сэдэв сэтрээд сэгсэрсэн үс шиг юм болчихлоо. Үнс... Үнсэх гэсэн үйл үгийн тушаан захирах хэлбэр гэж бүү горьдоорой (Тэрийг нь үнэс ч гэдэг бил үү??). Шатаж дууссан зүйлээс үлдсэн үлдэгдлийг ярих гэж байна. Тэр тусмаа хүний тархинд шатаж дуусдаг энэ үзэгдэл нь цахим заавар бичдэг хүмүүсд тохиолдох магадлал далан хувь байдаг гэж сэтгэл зүйчдийн судалгааг уншиж байснаа санаад тийрлэж сууна.

Викидсэн хэсгээс нэг өгүүлбэрийг нь худлаа шахуу орчуулж үзье.
(Burnout-syndrom) Шатаж дуусдаг энэ синдром нь аливаа зүйлийг сэтгэлийн өндөр түвшинээс эхлээд хүссэн үр дүндээ хүрээгүйн улмаас итгэх итгэлгүй, сул дорой, сэтгэл санааны уналттай, уцаар болон хүчтэй донтох зам уруу шилжсэн, сэтгэл санаагаар хамгийн доройтсон хэлбэрт орохыг хэлнэ.
Толинд өөрийгөө харчихаад цааш нь бичиж сууна. Цахим заавар бичигчдийн гадна төрхийг илэрхийлсэн онигоогоор бяцхан жийрэг хиймээр санагдав. Ээжтэйгээ амьтны хүрээлэнд явж байсан хүү "Ээжээ эднийг хараач, аавын найзууд нь сууж байна. Цагирагласан том улаан нүд, сэгсгэр үс, улаан бөгс ямар адилхан юм бэ?". Ахиад толинд өөрийгөө харчихаад үргэлжлүүлэн бичиж байна. Өнөөдөр энэ цахим ертөнцөд өөрчлөлт гэдэг юм цахилгаан цахисан мэт үүсэж, араас нь асгарах бороо мэт шинэчлэлүүд хөвөрдөг.
Тэндээс дусал дуслаар нь түүсээр байгаад бороон дунд ч гэсэн бор тархиа шатаачихдаг хөөрхий хүмүүсээ. За за, тэгчихсэн хүн хэн байгаа юм, би л лав хараагүй юм байна. Шатаж үлдсэн үнснээс буцаагаад тархи босгох харин ёстой хэцүү. Буцаад энгийн хүн шиг болоход тийм хүнд маш их хугацаа хэрэг болно. Шүдэнз зуруулчихгүйн тулд цахим заавар бичигч нар мэдлэгийн журамлалт хийх хэрэг их гарна. Гэвч зарим нэг тоонд сайн бөгөөд толгой сэргэлэн нэгэнд тэгэх шаардлага байхгүй. Тийм хүмүүсийн бөндгөрт нь бүх мэдлэг нь бөглөрчихсөн юм шиг буглаж байдаг бөгөөд хааяа нэг бор бор юм доогуураа гаргах нь боловсруулсан мэдээллийн борог шавхруу гэлтэй. Үнэр танарыг нь ярьж үй олныг жигшээхээ болиод үзэж мэдсэн жаахан мэдлэгээ бичиж хадгалаад үзмээр санагдсан үедээ дуудаж болох арга уруугаа оръё доо.

github.com дээр бичсэн "захим" заавраа удирдах гэж биш харин захиж санах зүйлээ бичсэн бичлэгээ хэрэгцээтэй үедээ дууддаг хожго шиг хөгийн аргаа хэлэх гэсэн юм. github.com дээрх бичлэгийг ердийн текст болгож харуулах "raw" гэсэн товчлуур байдаг. Уг товчлуурыг дарахад ердийн бичлэг болгох хаяг уруу шилжиж энгийн хавтгай файл болгож харуулдаг юм. Жишээ нь howto-list файлын хавтгай хэлбэр нь ингэж харуулагдах жишээтэй. Тэгэхээр тэр хаягийг нь мэдэж байвал дурын вэб хуудас дууддаг тушаалаар уг хуудсыг өмнөө аваачаад зогсоож болох нь байна гэж алимны модны доор алим унахыг нь хүлээж байхдаа бодож оллоо.

Би tcsh хэмээгч бүрхүүл хэрэглэдэг болохоор миний ~/.tcshrc файл дотор дараах оруулга бий:
alias howto 'curl http://github.com/natsag2000/howtos/raw/master/howto-\!*'
за тэгээд консол юмуу тэрминал дээрээ "howto list" гэсэн тушаал өгөхөөр бүрхүүл маань үүнийг
curl http://github.com/natsag2000/howtos/raw/master/howto-list
гэсэн тушаалаар сольж гүйцэтгээд дэлгэц дээр минь дэлгэн харуулдаг. Мэдээж араас нь grep, less гэх мэт хоолойгоороо урсгаж байхдаа хожиж маажиж болдог дуртай тушаалыг та хэрэглэх эрхтэй билээ. Хэрэгцээтэй гэж бодсон санамжуудаа howto- гэж эхлүүлсэн бөгөөд нийтэд нь howto-list файлд жагсааж дугаарласан болохоор юуг хайж байгаагаа мартсан үедээ эхлээд нь howto list гэж жагсааж харж байгаад тэндээсээ шилж жишээ нь howto openssl хэмээн дуудаж уншдаг юм. Сүүлдээ залхуураад howto list гэх нь ho list гэснээс даруй гурван зуун үсгээр ялгаатай байгааг залхуу би бээр яс махандаан мэдэрч ho хэмэн товчилсон оруулга ч гэсэн нэмсэн буй :)
alias ho 'curl http://github.com/natsag2000/howtos/raw/master/howto-\!*'
Давраад ho биш h болгох гэсэн чинь бүрхүүлийн тушаасан түүх харуулдаг h тушаалтай мөргөлдсөн учир энэ чигээр нь яалт ч үгүй тун харамсалтайгаар санаа алдаад орхив.
За даа, та үүнийг минь уншаад "энэ ч яадгаа алдсан явцуу мангар хүний арга байна даа" гэвэл би ойлгоноо. Гэхдээ санаж сэрэх ёстой энэ хорвоод бяцхан мэдлэгтэй бичил тархиа үнс болгочихгүй гэсэн арчаагүй аргыг минь ойлгож өршөөнө үү.
Аа тийм, үнс гэснээс, шатаж үнс болсон тархитай хүмүүнийг үнсэж хайрлаж явах хэрэгтэй. Ингээд өмнө битгий горьд гэж муучилж байсан хүмүүсдээ тал засах гэж үнсэх утгыг нь оруулчихлаа. Олон зуунаар хэрэглэж байсан монгол бичгээр бичсэнсэн бол анхнаасаа л ойлгомжтой салж бичигдэн андуурахын арга үгүй утга салах байсныг уншигч авхай та мэдэхийн цаагуур мэдэж байгаа даа.

2010/05/06

Тагтаа тэжээх

Нэлээн дээр үед нэг хөгийн нөхөр надаас "чи блог дээр чинь бичсэн сэтгэгдэл уншихын тулд хөтлөгчөө үргэлж манаж суудаг уу?" гэхэд нэлээд инээд хүрч билээ. Бодвол мань нөхөр өөрийнхөө блог дээр шинээр нэмэгдсэн сэтгэгдэл уншихын тулд өдөржин шөнөжин хөтлөгчийнхөө ард сууж шинэчлэх гэсэн товчлуурыг байнга товшин суудаг байсан бололтой. Иймэрхүү нөхдүүдэд туслах гэж зарим цахим хуудаснууд тэжээл (feed) хэмээх үйлчилгээ үзүүлдэг аж. Жишээ нь та Блоггэр ашигладаг бол шинэ бичлэгүүд http://ТАНЫ-БЛОГ.blogspot.com/feeds/posts/default гэсэн хаягаар, харин шинээр нэмэгдсэн сэтгэгдлүүд http://ТАНЫ-БЛОГ.blogspot.com/feeds/comments/default гэсэн хаягаар тус тус тэжээл болон цацагддаг. Энэ тэжээлүүдийг та тэжээл иддэг цахим шуудан уншигч эсвэл хөтлөгч гэх мэт програмуудтай холбож өгөөд шинээр гарсан мэдээллийг тус програмаараа дамжуулан идэх боломжтой юм. Хэрвээ та тэжээлийг тэр дор нь идье гэвэл аль болох үргэлж ашигладаг програм дээрээ тэжээл идэх гэж оролдох хэрэгтэй. Би жишээ нь тагтаа (pidgin) болон нугас (adium) өдөр шөнөгүй ашигладаг тул тэжээлээ тагтаа болон нугасандаа шахдаг.

Эхний удаа тагтаа хэрхэн тэжээх тухай бичье. Тагтаа маань анх өндөгнөөсөө гарахдаа тэжээл идэж мэддэггүй боловч Perl хэмээх захиран тушаах хэлийг шууд ойлгодог ажээ. Тэгэхээр нь хэдэн мөр тушаал бичиж хүчээр тэжээл иддэг болгов. Доорх тушаалыг та гэрийнхээ хавтас дээр .purple/plugins гэж хавтас үүсгээд тэр дотроо feed.pl гэж хадгалаад %FEEDS, $REFRESH_INTERVAL, $TEMP_DIRECTORY болон $WINDOW_NAME гэсэн хувьсагчдын утгуудыг өөртөө тохируулж өөрчлөөрэй. Мөн тагтааны тохиргоо дотор тус тушаалаа чагталж идэвхжүүлэхээ бүү мартаарай. (Одоогийн байдлаар доорх тушаал таныг Yahoo! ашигладаг тохиолдолд л ажиллана)


Хэрвээ дээрх тушаал таны төмөр дээр ажиллахгүй байгаа бол төмөр дээрээ Perl хэмээх захиран тушаах хэл ойлгодог, мөн XML-FEED хэмээх Perl модул суусан эсэхийг тус тус шалгаж үзээрэй. Дэлгэцийн агшин нь нэг иймэрхүү харагдаж байна:

2010/05/03

Аниагийн дөрвөн асуулт ба нэг сэтгэгдэл

Нөхрийн гарын үзүүрээр сараачиж шийдсэн бодлогыг уншаад Anonymous буюу нэгэн аниа ийнхүү асуусан байв.
- логик болон функционал програмчлал гэдгээ дэлгэрэнгүй тайлбарлавал?
- юуг програмчлах гэж байгаа юм бэ?
- юунд хэрэгтэй эд вэ?
- боломжууд нь?

надад сонирхолтой байна л даа
Аниагийн тун товч дөрвөн асуулт нэг сэтгэгдлийг уншаад уг хариулах зүйтэй хүн маань завгүй үе нь таарч, угийн тавтиргүй миний завтай үе таарч хариулах гэж оролдсон чинь үгийн тоо нь хэтэрч гурван хэсэг салсан юм болсон бөгөөд нөхөр үзээд тусад нь тэрлэ гэж зөвлөсний дагуу үүнийг бичив.
Уг бодлогыг нөхөр цахим заавар бичиж тавин таван мөрөнд багтааж шийдсэн байгаа юм. Тэрнээс арван мөр нь тайлбар, таван мөр нь сул зай бөгөөд тэднийг хасаж тооцохоор цаана нь ердөө гучин есөн мөрөнд л шийджээ. Дөчин нэг ч юмуу,,

Би энэ бодлогыг шийдэх гэж оролдсон бол лав түүнээс хэд дахин богино мөрөнд багтааж болох ч баталгаатай хэд дахин худлаа шийдэх нь найдвартай :). Уул нь ингээд логик програмчлалын талаарх бүх асуултанд хариулчихаж болохоор боловч уншигч авхайг уйдаахгүйн үүднээс хэдэн мөр нэмье. Эхний асуултанд энэ бичлэгээр хариулахыг оролдоё. Хоёр дахь асуултын хариу нь энэ тэрлэлд өөрт нь байх шиг байна гэж би бодож байна. Уг даалгаварыг та хэрэв цахим заавар (код) бичдэг бол өөр хэл дээр бичих гээд үзэх хэрэгтэй. Жишээ нь жаава, с, с++, с# дээр ч юм уу. Бичиж чадаад амжилттай шийдсэн бол тэрэнд зарцуулсан өдөр хоног, бичвэрийн мөрийн дугаар бас хэр их хөлс дуслуулсан бэ гэсэн харьцуулалт хийх нь зүйтэй. Ингэвэл бараг гурав дахь асуултанд нь хариулчих байх.

Гэхдээ их зан гаргалгүйгээр нэг, гурав болон дөрөвдүгээр асуултанд нь тодорхой хариулахыг хичээе. Цэнхэр гариг дээр хэрэглэгдэж байгаа програмын хэлүүдийг өөр өөр өнцгөөс нь харж янз янзаар ангилсан байдаг.
Жишээ нь C, Java, Python, гэсэн хэлүүд бол imperative буюу тушааж захирсан бичлэгтэй програмын хэлний төрөлд орно. Эдгээр хэл дээр та нэг үйлдэл хийдэг функц бичсэн байг гэж бодоход, хэрэв уг функц өөрт нь дамжуулж өгсөн өгөгдөлтэй хамтарч өөр үйлдэл хийх, эсвэл тэр өгөгдлөө өөрчлөх, шинэ юм гаргах, цааш нь дамжуулах гэх мэт дурын юм хийж болно. Гэвч зарим хүмүүс ингэж "дурын өөрчлөлт хийдэг" функцэд дургүй байдаг. Ийм дурын өөрчлөлтийг гол чухал юманд дээрээ хийвэл улс ч гэсэн эвгүй байдалд орж байгааг бидний монголчууд хангалттай амсаж байгаа байх. Тэдгээр дурын өөрчлөлтөнд дургүй хүмүүс уг функцийг тодорхой дүрмийн дагуу бичдэг. Жишээ нь Эрланг хэмээх функциональ хэл дээр ямар нэгэн хувьсагчид нэг л утга өгсөн бол тэрний утгыг хэзээ ч өөрчилж болдоггүй. Ингэснээр энэ хувьсагч ийм л утгыг насаараа тээж явна гэдэгт цахим заавар бичигч хүн итгэлтэй байдаг. Тийм хэл дээр функц бичсэн бол тэр функц нь ийм утга оруулахаар ийм утга буцааж өгнө гэсэн дүрмээ яс барьдаг. Ийм функцийг өөр функцтэй давхар залгаж бас нэг функц үүсгэж болдог. Энэ нь яг математикийн томъёогоор бичсэн юм шиг л ажилладаг. Нэгж функц нь нэг үүргээ л яг биелүүлдэг бол бичиж байгаа хүн нь уг функцдээ тэгтлээ итгэлтэй байдаг учраас өөр функцтэй дуртайяа хольж, нийлүүлж, хавсарч, тэр байтугай өөр функцийн оролт болгож дагуулж өгч болдог. Ингэж ажиллаж байгаа хэл бол функционал хэлний нэг гол шинж.

Тушааж захирсан хэл нь дуртай тушаалаараа дурын өөрчлөлт хийдэг байхад, функционал хэл нь юмнаас ирсэн юмыг өөрчилж юм болгоод цааш нь дамжуулдаг байх жишээтэй. Тушааж захирсан ууртай хэлэн дээр ч функционал маягаар бичиж болно. Гэхдээ дунд нь та нэг тушаагаад өөрчлөгдөх ёсгүй юмыг өөрчилчих юм бол цаашаагаа дамжигдахдаа асар их өөрчлөлт үзүүлэх нөлөө үүсгэж байгаа юм. Хамгийн гоё нь тушаасан хэл дээрх функц нь зөвхөн тэр тушаалдаа л таарсан гүйцэтгэл хийдэг учраас, хэрэв та өөр тушаал хийх болохоороо нөгөө функцээ дахиж ашиглах боломж тун бага, заримдаа бүр боломжгүй болдог. Функциональ хэлний функц гаднах орчноосоо тэгж их хамаардаггүй болохоор оруулах гаргах хоёр нь таарч байвал хаана ч хамаагүй , хэд ч хамаагүй дуудаж хэрэглэж болдог учраас энэ хэл дээр бичигдсэн бичлэг нь ууртай хэлнээсээ хэд дахин цөөхөн бичлэг агуулж байдаг нь бараг ёс болчихсон билээ. Логик хэлний бүтэц нь энэ хоёроос арай өөр. Гэхдээ логик хэлээр функционал бичиж болдог. Логик хэлийг тоглоом бичиж байгаа хүмүүс ар талын шийд гаргах, бяцхан тархи бэлдэх, хэцүү бүтцийг задлаж салгаж хувиргах зэрэгт маш их хэрэглэдэг. Байгаа бүх бодит нөхцлүүдийг нь бэлдэж өгөөд дараа нь хүнээс асууж байгаа юм шиг асуух юмуу шийдэл шаардахад нөгөөх нь олон дахин туршиж үзсэн хүн шиг яг сайхан хариулт өгдөг энэ хэрэглээ нь логик хэлний хамгийн том хүч нь юм.

Ийм шийдлийг тоглоомны завсар нөхцөл байдлаасаа хамаараад янз бүрээр асуух хэрэг гарна, тэр болгоныг та ууртай хэлэн дээр бичих гээд үз л дээ? мянга дахин их болно, мянга дахин хүч зарна, аягүй бол сэтгэлээр унана, тэгээд архинд орж ч магадгүй. Магадгүй нэг сульдаа болсон нөхөр цагаан мах нь гараад цагиралсан нүүртэй юм "би чадчихлаа" гэж дуугарч болох л юм, тэгэхээр нь асуултандаа нэг үг нэмсэн нөхцөл өөрчлөөд чадах уу гээд асуугаад царайг нь ажиглавал цайж ирж ажилласнаа цаашаагаа пид гээд унах вий :).
Логик болон функциональ хэлүүдийн боломж нь тус тусын салбартаа янз бүр. Эрланг хэлэн дээр хийгдсэн системдээ байгууллага нь ерэн ес гэж таслал тавиад ард нь долоон ширхэг есийн тоо тавьсан найдварын баталгаа гаргаж өгдөг байхад ууртай хэлэн дээр тийм баталгаа хийх нь бүү хэл алдаа бол програмын нэг сайжруулах үндэс гэж бараг найз маягийн юм ярьж явдаг онолтонгууд хүртэл байна. Алдаатай бичигдсэн функционал хэлэн дээр алдаа олох хугацаа нь ууртайгаас маш хурдан. Ууртай хэлэн дээр алдаа олох хэцүү. Яагаад гэвэл функц болгон нь ууртай догшин юм болгоныг эвдэлж нураачих гээд байдаг болохоор. Чингисийн үед монгол улс функционал байсан гэж ойлгож болно :).
Мэдээж шал хэрэггүй ууртай хэл оршиж байгаа бус, дошин дээрээ томордог үе уг хэлэнд бас бийг бодох хэрэгтэй. За ингээд хувийн хүндрэл, хүчтэй суутнуудын үгийг өөрийн юм шиг хольж хутгаад байтал анхны сэдвээсээ халихаас гадна бичсэн тэрлэлээсээ тэнэсэн урт болох аюултай болчихлоо.

Анхлан сонирхож байгаа хүнд энэ зэргийн хариу барихад болох байх гэж бодов. Түүнээс биш хоосноос гэрэл үүсгэж байгаа юм шиг гэнэт ламбАда функц үүсгээд усан дээр чулуу ойлгож байгаа юм шиг уг функцээ өгөгдлийн цуваан дээр өнхрүүлж бүгдэд нь халдаах гэх мэт сонин хачин мэргэжлийн нэр ус ороод ирэхээр (lambda calculus) би ч гэсэн амьсгаа давчдаад нүд харанхуйлаад явчихдаг юм. Энэ удаад та бага ч гэсэн гэрэл харсан байгаасай гэж найдъя.