Хазсан алим дээр Монгол толь бичиг

Би уг нь Болор толь бичиг ашигладаг юм. Миний бодлоор Монгол толь дундаасаа хамгийн чанартай нь байх. Харамсалтай нь зөвхөн онлайн хэлбэрээр ашиглаж болох бөгөөд сүүлийн үед сүлжээгүй тохиолдолд байн байн мэдэхгүй үг харах хэрэг гарсан учраас офлайн хэлбэрээр ашиглаж болох толины эрэлд гараад Очирхуягын github дээрээс хэдэн Монгол stardict толь бичиг олов. Энэ хэдэн толь дээр Я. Цэвэлийн толийг нэмээд DictUnifier хэмээх багаж ашиглан Хазсан Алимны үндсэн толь бичиг формат руу хувиргаж Dictionary.app дээр ашигладаг болголоо. Иймэрхүү харагдаж байна:

Та Хазсан алимд зориулсан Я.Цэвэлийн Монгол хэлний тайлбар толь болон Алтэнгэрэлийн Англи-Монгол толь бичгүүдийг эндээс татаж авч болно. Суулгахын тулд татаж авсан файлаа задлаад үүссэн *.dictionary файлуудыг ~/Library/Dictionaries/ руу хуулаарай. Дараа нь Хазсан Алимныхаа Dictionary.app-ын тохиргоо дотор Монгол толь бичгээ идэвхжүүлэхээ мартуузай.

Жич: энэ толь бичгүүдийг iPhone, iPad дээр суулгаад iBook дээр ашиглаж болно.

Эх орон, эх хэл мину

Байгаа таван үсгээ танилцуулъя.

Эх сурвалж:

• mongolfont.com
• openmn.org
• windows 7

Үсгийн өндөр: 17 (Зарим үсэг дундах MVS тэмдгийг үл анзаарна уу! Удахгүй алга болох ёстой юм :) )

Өндий!

Арайхийж гэж нэг юм өндийвөө хөөрхий :)

Шинэчлэл: Монгол бичгийн фонт болон гарын хуваарилалт суулгаагүй байсан тул кириллээр бичив. Дараагийн удаа монголоороо бичнээ.

Шинэчлэл: write-vertical property нэмсэнээр хэвтээ болон босоогоор аль алинаар бичдэг болгож үзэв.

Болор толь бичиг Nook Simple Touch дээр

Nook маань Англи-Англи толь бичигтэй. Тэр нь хэрэглэхэд нэлээд төвөгтэй юм. Ядаж байхад миний Англи хэл тийм ч сайн биш. Зарим үгний тайлбарыг огт ойлгохгүй тохиолдол ч байгаа тул яаж ийгээд Англи-Монгол толь Nook дээр ашигладаг болгохоор шийдэв. Толь бичгээс гадна Nook дээр хэвтээгээр нь ном уншвал зүгээр юм гэж бодоод Nook-ийн өөрийнх нь reader app-ыг биш харин өөр Андройд reader app ашиглая гэж шийдлээ.

Андройд дээр Google Books, Cool Reader, FBReader, Moon+ Reader, Aldiko гэх мэт ebook app ууд түм бумаараа байдаг юм байна. Тэр дундаас таалагдсан нь Aldiko байв. Ном хэвтээгээр нь уншдаг, фонт сольдог, үг сонгож толь бичгээс харж болдог гэх мэт давуу талууд ихтэй юм. Тиймээс APK-г нь хуудаснаас нь татаж аваад disassemble хийж яаж толь бичиг ашигладгийг мэдэж аваад Болор толь ашигладаг болгов.

Та гэхдээ Aldiko-г Болор тольтой хамт Nook дээр ашиглахын тулд Nook-ээ rooting хийсэн байхаас гадна ADB ашиглаж Nook-тэй холбогдож чаддаг байх ёстой. Хэрвээ та тэгж чаддаг бол доорх зааврыг ашиглаад Aldiko суулгаж Болор тольтой хамт ашиглаж болно:

1. Aldiko татах: wget http://www.aldiko.com/downloads/aldiko2.apk
2. Aldiko Nook дээр суулгах: adb install aldiko2.apk
3. Nook-тэй холбогдох: adb shell
4. Систем партишн дээр бичиж болдог болгох: mount -o remount,rw /dev/block/mmcblk0p5 /system
5. Болор толь ашигладаг болгох: echo "78.47.55.31            api.wordnik.com" >> /system/etc/hosts
6. Aldiko Nook дээр асаах: am start -a android.intent.action.MAIN -n com.aldiko.android/.ui.HomeScreen

 За Nook дээр Цагаан Соёот хэвтээгээр уншингаа Болор толиноос үг харж байгаа байдал:

Монгол ном Nook Simple Touch дээр унших

Хараа муутай болохоор компьютерын дэлгэц дээр удаан хугацаанд юм уншихаар нүд өвдөөд байдаг тул, нүдээ хайрлах санаатай Nook Simple Touch хэмээх 99$-ын үнэтэй E-Ink дэлгэцтэй ebook reader Америкаас авлаа. Энэ EInk дэлгэцийн технологи яг л муухан бор цаасан дээр хэвлэсэн юм шиг харагддаг бөгөөд LCD дэлгэцийн технологи шиг цаанаас нь гэрэлтүүлэх хэрэггүй тул хэчнээн ч цаг уншихад нүд өвдөнө гэх зовлонгүй, мөн маш бага тог ашигладаг учир нэг цэнэглэсэн байхад хэдэн долоо хоног ном уншиж болох аж.

Nook Simple Touch -ын техникийн үзүүлэлт нь:

• 800 Mhz TI OMAP3 ARM Cortex-A8 Cpu
• 256 MB RAM
• 2 GB Flash
• Android 2.1 OS

Nook Android ашигладаг болов ч Launcher программыг нь хийсэн компани нь өөрсдийнхөө Launcher-аар сольчихсон тул гаднаас нь харахад Android ашигласан гэж огт мэдэгдэхгүй юм.

Хэд хоног Nook дээрээ 19 ээр зууны сонгодог зохиолууд Project Guttenberg ээс татаж уншив. Зохиолч нь нас бараад 75 жил өнгөрсний дараа номыг нь элдэв бусын copyright гэлтгүй хэрэглэж болдог бөгөөд ийм номуудыг энэ Project Guttenberg цуглуулдаг ажээ. Nook дээ эндээс номуудаа EPUB гэсэн форматаар татаад авчихна, Amazon Kindle -тэй хүмүүс бол MOBI форматаар татаад авчих боломжтой ажээ.

Хэдэн гадаад ном уншчихаад Монгол хэлээр ebook байж юу магад гээд хайлаа. Ibooks.mn гээд монгол хуудас байна. EPUB, MOBI аль алинаар нь Монгол хэл дээр ном татаж болох юм байна. Багадаа унших дуртай байсан Санниковын газар байхаар нь баярлаад татан авч унших гэж үзэв. Тэгтэл ингэж харагддаг юм даа:

Нөгөө алдартай Ө, Ү үсгүүд гардаггүй ээ. Тэгэхээр нь Android дээр фонт дутаж дээ гээд цаг гаруй оролдон байж Android Rooting хийгээд файл систем руу нь орж хартал бүх Android фонтууд нь байж байх юм. Ном уншдаг программ нь системийнхээ фонтыг ашиглахгүй зөвхөн өөрийн хэдэн фонтуудыг ашигладаг, тэр дотор хоёр үсэг маань дутаж дээ. Интернетээр яаж фонт солих вэ гэж хайтал ийм заавар олдож байна. Татсан номоо Calibre EBook Management хэмээх программаар онгойлгоод Convert E-Books -> Look & Feel -> Extra CSS гэсэн хэсэг дээр заавар дээрх CSS кодыг хуулж оруулаад номоо хувиргахад хангалттай аж. Хувиргасан номоо Nook дээрээ нээхдээ харин Publisher Defaults гэсэн чагтыг идэвхжүүлэх хэрэгтэй. Одоо ингэж харагдаж байна:

Одоо Монголоор ном уншаад байж дээ.

PS: Nook дээр Англи-Монгол толь ашиглах мөн хэрхэн хэвтээ хэлбэрээр ном унших талаар бичлэг оруулав: http://mongolian-it.blogspot.com/2011/12/nook-simple-touch.html

FreeBSD ба Монгол бичиг

FreeBSD дээр график орчинд Монгол бичгээр уншиж бичихийн тулд pango-г patch хийж дахин суулгах ёстой:

Эхлээд pango портоо татаж авч задална.

# cd /usr/ports/x11-toolkits/pango
# make fetch
# make extract

Дараагаар нь pango-ийн эх санд ороод patch-аа татаж авч хийнэ.

# cd work/pango-1.28.1/
# wget --no-check-certificate https://github.com/tugstugi/mongolian-script/raw/master/pango/modules/mongolian/freebsd.patch
# patch -p1 < freebsd.patch

Ингэснийхээ дараа портын язгуур сан руу ороод эмхэтгээд суулгана.

# cd ../../
# make
# make install

Хэрэв libtool-тай холбоотой алдаа гарсан бол:

# cd work/pango-1.28.1/
# autoreconf -i -f

гэж ажиллуулаад дахиад cd ../../, make болон make install тушаалуудыг ажиллуулаарай. Хэрэв өмнө нь pango суусан байсан бол:

# make install FORCE_REGISTER=yes

гэж дахин дарж суулгана. Төгсгөлд нь Mongolian Baiti фонтоо олж авч зохих газар руу хуулаад өмнөх заавруудад заасан шиг fc-cache-г ажиллуулахаа мартваа.

Убунту 10.10 дээр Монгол бичиг

Убунтугийн 10.10 дээр доорх командуудыг бүрхүүл дээр дарааллаар нь оруулаад Монгол бичгээр бичиж/уншиж болно.

1. sudo apt-get install build-essential devscripts ubuntu-dev-tools debhelper dh-make diff patch cdbs quilt gnupg fakeroot lintian pbuilder piuparts
2. sudo apt-get install gnome-pkg-tools gir1.0-gtk-2.0 libthai-dev chrpath gobject-introspection libgirepository1.0-dev libglib2.0-doc libfreetype6-dev libx11-dev libxrender-dev libxt-dev libxft-dev libfontconfig1-dev libcairo2-dev
3. apt-get source pango1.0
4. cd pango1.0-1.28.1
5. wget --no-check-certificate https://github.com/tugstugi/mongolian-script/raw/master/pango/modules/mongolian/ubuntu_maverick_meerkat.patch
6. patch -p1 < ubuntu_maverick_meerkat.patch
7. debuild
8. cd ..
9. sudo dpkg --install *.deb

Үүний дараа та МонголБайти фонт суулгах хэрэгтэй. Виндөүс үйлдлийн системтэй бол Фонт хадгалдаг хавтас дотор нь monbaiti.ttf гэсэн файл бий. Энэ фонтоо Убунту дээр доорх командуудаар суулгана:

1. cp monbaiti.ttf ~/.fonts
2. fc-cache -f -v

Одоо та төмрөө унтрааж асаавал таны Убунту дээр Монгол бичиг зөвөөр дүрслэгдэх болно. Убунту 10.04 дээр Монгол бичгээр бичье гэвэл эндээс уншаарай.

Убунту дээр Монгол бичиг

Хэдэн сарын өмнө Гномын ашигладаг Панго хэмээх фонт энжайн дээр Монгол бичгийг дэмжүүлсэн билээ. Харамсалтай энэ Панго хуучраад шинээр Харфбуз гэж шинэ энжайн гарч ирж байгаа тул Пангогийн кодод өөрчлөлт оруулж болохгүй гэнэ. Нацаг анд маань Харфбузд дэмжлэг оруулах төлөвлөгөөтэй байгаа. Тэр хүртэл та Убунтугийн 10.4 гэсэн хувилбартай бол доорх командуудыг бүрхүүл дээр дарааллаар нь оруулаад Монгол бичгээр бичиж болно.

1. sudo apt-get install build-essential devscripts ubuntu-dev-tools debhelper dh-make diff patch cdbs quilt gnupg fakeroot lintian pbuilder piuparts
2. sudo apt-get install gnome-pkg-tools gir1.0-gtk-2.0 libthai-dev chrpath gobject-introspection libgirepository1.0-dev libglib2.0-doc libfreetype6-dev libx11-dev libxrender-dev libxt-dev libxft-dev libfontconfig1-dev libcairo2-dev
3. apt-get source pango1.0
4. cd pango1.0-1.28.0
5. wget --no-check-certificate https://github.com/tugstugi/mongolian-script/raw/master/pango/modules/mongolian/ubuntu_lucid_lynx.patch
6. patch -p1 < ubuntu_lucid_lynx.patch
7. debuild
8. cd ..
9. sudo dpkg --install *.deb

Үүний дараа та МонголБайти фонт суулгах хэрэгтэй. Виндөүс үйлдлийн системтэй бол Фонт хадгалдаг хавтас дотор нь monbaiti.ttf гэсэн файл бий. Энэ фонтоо Убунту дээр доорх командуудаар суулгана:

1. cp monbaiti.ttf ~/.fonts
2. fc-cache -f -v

Одоо та төмрөө унтрааж асаавал таны Убунту дээр Монгол бичиг зөвөөр дүрслэгдэх болно. Gedit дээр Монгол бичиг иймэрхүү байдалтай харагдаж байна: PS: Убунту дээр Манж ч юм уу нэг фонт дагалдаж ирдэг бололтой. Яаг ямар нэртэй фонт болохыг мэдэж чадсангүй. Тиймд та программууд дээрээ фонтоороо Монгол Байтиг сонгоорой.

Монгол бичгийн дэмжилт: Дараагийн Алхам

Нацаг анд маань Монгол бичгийн бүх дүрмийг нэг мөсөн хүснэгт маягаар цуглуулж түүгээрээ энжайн зөв ажиллаж байгаа эсэхийг шалгаад дараа нь Монгол бичгийн дэмжлэгийг нэг мөсөн албан ёсоор оруулъя гэсэн учир сүүлийн гурван сар энэ талаар оролдсонгүй. Андыг хүлээсээр байгаад сүүлдээ залхсан тул Хазсан Алимны Ирвэс үйлдлийн систем дээр ААТ хэмээх фонт технологи ашиглан Монгол Бичгийг дэмжүүлэв. Доорх дэлгэцийн агшин Сафари хөтөч Монгол бичгийг хэрхэн харуулж байгааг үзүүлнэ. Энэ фонт технологи маань элдэв бусын энжайн ашигладаггүй, харин үсэг солих дүрмээ state machine хэлбэрээр фонт дотроо хадгалдаг. Иймд та Хазсан Алим дээр Монгол бичгээр бичихийн тулд зөвхөн дээрх фонтыг суулгахад хангалттай. Одоогийн байдлаар дээрх фонт маань Майкрософт компанийн Байти фонтын глип ашигласан тул тараах боломжгүй байгаа. Харин та үсэг солих дүрмийг нь эндээс харaaрай. Удахгүй ОпенМН багтай хамтарч МонголБичиг2.0 фонтын глип ашиглан МонголБичиг3.0 фонт гаргах болно. Тэр хүртэл удахгүй байх гэж найдаж байна.

Юөтөбөөс ховх сорох

Юөтөб гэж нэг ший янгууны мангас байдгийг бүгд мэднэ дээ. Тэндээс хүссэн дүрс бичлэгээ харан инээж, сурж, бас дахин сурж, мөн дуу хөгжмөөр цалгиж байдаг билээ. Үзсэн аятайхан дүрс бичлэгээ хувьдаа хадгалж авах шунал надаас бусдад нь байдаг байх. Би бол ариухан амьтан юм болохоороо зүгээр л татаад авчихдаг. Мэдээж татаж авсан бичлэгэнд тавуу тал нэг бий: Интернэтгүй үед интернэттэй гэж худлаа хэлж үзүүлэх :). За тэр ч бүтэхгүй л дээ. Гол юмнаасаа холдоод зах уруугаа оръё.

Татаж авах олон л аргыг хүмүүс мэдэх байх. Дээр үед нэг вэб хуудас уруу ороод тэндээс татах дүрснийхээ хаягийг өгөнгүүт хүссэн хэлбэрээрээ татаж авдаг байсныг санаж байна. Эсвэл та галт үнэг хэрэглэдэг бол тэрэн дээр ажилладаг дүрс бичлэг татаж авдаг хэд хэдэн өргөтгөл байдгаас надад заримдаа үүнийг нь хэрэглэх шаардлага гардаг. Би гэхдээ гарнаас өгдөг тушаалаар дүрс бичлэгүүдийг татаж авдаг. Яагаад гэвэл би хулганд гар хүрч чадахаа больсонд байгаа юм. Та бодоод үз л дээ, таны ширээн дээр хулгана байж байна гээд, ийй үс босож байна. Миний хэрэглэдэг тушаал маань энд зохиогдсон юм. Татаж авахдаа үүнийг ашиглав. Тэгээд тэрийг тэгээд, дараа нь түүнийг нь ингээд, болохгүй бол юу яагаад, явахдаа яагаарай. Хэхэ сүүлийн өгүүлбэр нь орчин үеийн ганган монгол хэлээр тайлбарлах гэсэн чинь өөрөө ч ойлгохгүй болчихож. Татаж авсан тушаалаа би бүрхүүлийнхээ(shell) орчны хувьсагч path гуайд оруулж өгч байж сая нээсэн тэрминал болгоноосоо дуудах боломжтой болдогийг уншигч авхай та уншиж байхдаа аль хэдийнээ мэдчихсэн, нүдээ хагас аниастай ахмад хүний догь зангаар толгойгоо хагас дохиостой сууж байгаа биз ээ.

Ингэж татаж авах нь нөгөө галт үнэгээр татаж авснаас юугаараа ялгаатай юм гэж та асууж магадгүй. Бараг ямар ч илгаа байхгүй, би зүгээр л таны алтан цагийг тань хулгайлж авдар саваа дүүргэж байна. Татаж авах хэд хэдэн сонголт бий. Тэрний "-tb" гэсэн сонголтыг би хэрэглэдэг. -t нь татаж авахдаа баазад өгсөн гарчгийг нь хадгалах файлдаа хэрэглэх, -b нь хамгийн сайн чанартай хувилбарыг нь тат гэсэн үг. Ааа харж байна уу? Гүүгл ах өөрсдөө арын амбаарт орж HD чанартай бидоонуудаа үзчихдэг, бид нарт болохоор ердийн муу чанартай бидо үзүүлж нүд муутгаад дараа нь нүдний шил зарж баяжих нь л дээ. Татаж авахыг нь та чадна, тохируулахаа ч та чадна, чамаас ер нь олигтой мэдлэг авахгүй юм байна гэж та бодож байгаа байх аа даа. Тэр ч тийм шүү.

Би уул нь яаж татаж авахыг биш ямар дүрс бичлэг татаж авахыг ярих гэж байлаа. Тэр дүрс бичлэгийг одоо татаж авъя:

> youtube-dl -tb "http://www.youtube.com/watch?v=pULI75iEsXM"

татаж авах хаягаа "" дотор оруулж өгөхгүй бол урт хаяган дунд уянга найруулгатай үсэг орчихоод ууртай тушаалтай уралцаад урагшилж өгдөггүй зовлон бий.

Энэ дууг өчигдөр над уруу шөнийн нэг цаг өнгөрч байхад нэг нөхөр маань явуулсан юм. Нөхрийг шөнөжингөө сууж код бичдэг сүрхий гар гэж бодсон чинь зүүдэндээ босож зүг бүрт дэмийрч тийчээд, завандаа зөөврийн төмрөө асаагаад завсар зайгүй холбоос шиддэг хачин зуршилтай галзуу байсныг нь мэдсэнгүй. За ямар ч байсан татаж аваад үзсэн чинь таалагдаж байна гэж юү гэхэв. Халхад алдартай гэгдэх хотын зарим дуучдын үгнээс нутаг ус, аав ээж гэхээс өөр үг гардаггүй, хамаагүй ш дээ хайртай ш дээ гээд үсчээд байдаг хөнгөн шингэн хүүхдүүдийн үгийг нь гүйцэж чадахгүй надад энэ дуучны сэтгэл, эх хэл хоёр нь содон сайхан санагдсан юм. Дууныхаа дүрсий нь Би чамд ямар вэ гэдэг киноны хоёр дахь хэсгээс супер од хэмээгч нэгэн залуу супер од биш нэгэн залуугийн сүйт бүсгүйн ёслолыг нь хутган үймүүлж байгаа хэсгээс нь авч оруулжээ. Нэгдүгээр анги дээрээ хүний дотоод сэтгэл, журамт ёс, хайр сэтгэл гэдгийг илэрхийлэхийг хичээсэн байдаг бол "хоёрдугаар" анги нь алдар нэр, тавтиргүй зан, мөнгө, мөн супер залуу нусаа хэрхэн татаж залгихыг харуулдаг болсон онцлогтойдоо их содон гоё болсон гэж би боддог. За ямар ч байсан ОЛОН жилийн дараа хоёрдугаар анги хийвэл ОЛОН дахин мууддаг юм шүү дээ гэж хүүхдүүддээ захихаас :).

Өвөрлөгдсөн ахан дүүс маань амьдрахын эрхэнд өөрчлөгдөж өөр болсон ч сэтгэл хэл хоёр нь яг л хуучнаараа байгааг би хараад үүнийг тэрлэв.